Alagiin khuree
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Alagiin khuree,
Rinchen Number :
7
Rinchen Name :
Tsagaan tungiin khuree, Tungiin khuree, Meerengiin khuree-Dashchoinpil
Type of Temple :
Monastic School
Aimag Temple located in :
Bayan-Ölgii
Sum Temple located in :
Altantsogts soum
Old Aimag Name :
Zasagt Khan
Old Sum Name :
Altain uriankhain khoshuu / Meerengiin khoshuu /
Precis History(In Mongolian only):
Баян өлгий аймгийн Алтанцөгц сум. Цагаан Түнгийн хүрээ /Дашчоймбол/ Хуучин Алтайн Урианхайн хязгаарын 7 хошууны 1 болох Цагаанбилэг ноёны хошуу нутаг буюу одоогийн Алтанцөгц сумын нутагт анх Алгын хүрээ нэртэй үүсэн байгуулагдаж хожим нь Ховд голын Цагаан түнгэ хэмээх газар суурьшсан энэ хүрээ нь Алтайн Урианхайн 7 хошуу дотор нэр хүнд бүхий олон жилийн түүхтэй хүрээ байжээ.Ч.Банзрагч Б.Сайнхүү нарын 2004 онд эмхэтгэн бичсэн “Монголын хүшрээ хийдийн түүх” эмхэтгэлд “...ХШ жарны усан гахай жил /1803 он/-д энэ хүрээ анх үүсэв.Төгс Буянтын хүрээний Мэргэн цорж, Да лам Тогмид гэдэг хоёр лам удирдаж байгуулснаас хойш 135 жил болов.Анх зургаан нөхөд хэмээх жас сантай болов.Хонь 1000 гаруй, адуу 600 орчим, үхэр 300 шахам эсгий гэр 6-тай болсон ажээ.ХШ жарны модон хулгана жил 1804 онд Алтайн чанадад нутаглахаар Цагаан лам гэгч удирдан очоод 16 жил болж байтал Хятадын Өрөнгө өртөөний албанд оноогдож хамаг хөрөнгөө бараад амьдрах арга үгүй болоод Алтайн чанадаас эргэж нүүгээд Монгол нутагт буцаж ирэв.Нүүж ирэх үед Пунцаг бошго гэгч хүнд ганц бор морь байсанд “Ногоон зуу” гэдэг бурхан болон бусад тахил таваг ном судраа ачаад Алтай давж ирсэн.Арван хэдэн тахидл давхар тавиад ганц зул барьж 99 лам хурал номоо хурж байв.Алтай давж ирээд ядуу хоосон бйасан тус усан морин жил /1882 он/ Дөрвөдийн хошуугаар бадар барьж хадаг самбай хонь ямаа гуйж түүж явсаар юм олж 1901 онд жижиг модон дуган барьж хоёр жас байгуулан 70 гаруй лам нар тогтмол сууж 7 зүйлийн хурал ном хурдаг болжээ.Гал нохой жил /1887 он/ Коншийн Осор гэдэг хүнээс нэгэн хөвгүүн төрсөн нь 5 настай байхад Баруун захын ганц гэгээн тодров гэж нэрийдэн шашныг тэргүүлүүлэн суулгав.19 жил болоод 1916 онд насан элжээ.Үүний хөрөнгө тэмээ 5, адуу 15, хонь 200, үхэр 10 орчим байв.Гал могой жил /1917 он/ гүн ноён Цагаанбилэгийн нэг хөвгүүн төрсөнийг 1922 онд шинэ Гэгээн дахин тодров хэмээн өргөж хүрээг тэргүүлүүлэн суулгасан боловч 7 жил болоод 1929 онд нэр хүнд үгүй болж буурсан.1902-1937 онд урианхайн Цагаан билэг ноёны хошууны Цагаантүнгийн хүрээний хурал ном тасалдалгүй явж ирэв...” хэмээн бичсэн баримт байна.Цагаан түнгийн хүрээ нь ийнхүү Алтайн нурууны цаана наана шилжин суурьшиж явсан хэдий ч шашин ном хурлын үйлээ таслалгүй явж ирсэн ба Цам гарах, маанийн бүтээл хийх, Ганжуур хурах зэрэг шашин номын зан үйлийг тогтмол хийдэг байжээ.Жишээлбэл: жил бүрийн зуны уднд сард хүрээний лам нар маанийн бүтээл хийх үеэр том ширмэн тогоон дотор гурилаар үрэл хийж хууран улаан шунхаар будаж таглаад ном уншихад хэсэг хугацааны дараа тэр үрлүүд бага шиг төмсний дайтай болчихсон байх ба тэдгээрийг сүсэгтэн олонд тараадаг байсан гэж эдүгээ өндөр настнууд ярьж байна.Намрын эхэн сард Ганжуур хурдаг байсан ба Лхавжаа хэмээх овоог тахидаг байжээ.Уг хүрээ 1937 оны дундуур бүр мөсөн хаагдсан ба бурхан тахил ном судрыг нь тухан үеийн Алтан цөгц сумын намын үүрийн дарга байсан А.Цангиа эмч Дэлгэр хоёр 15 тэмээнд ачиж Цэгтэйн нарийн хавчиг хэмээх жалганд аваачиж 3 газар булж заримыг нь шатаасан ажээ. Мэргэн цорж- Төгс буянтын хүрээний мэргэн цорж зурхайч лам Да лам Тогмид-Цагаан түнгийн хүрээний тэргүүн лам Цагаан лам- мөн хүрээний лам Пунцаг бошго-хошуу сумын зарлага Гүн ноён Цагаанбилэг-Алтайн Урианхайн зүтгэлт гүний хошуу ноён /1898-1921 онд харьяат хошууг захирсан/ Холбогдох эх сурвалж: 1.Ч.Банзрагч Б.Сайнхүү “Монголын хүрээ хийдийн түүх” УБ 2004 2.Алтан цөгц сумын иргэн 89 настай Ө.Равжир гуайтай хийсэн ярилцлагаас
Description of location :
The Altantsugtsiin temple was located on the shoreline of Khovd River about 1.5 km. from the sum centre which stands northheast of the Altantsugts sum, Bayan-Ulgii province. About 60 m. away from the river shore is a shallow waterbase on which are rocky black pebbles and a vast expanse of garagana and aspens. There is no sacred mountain or river in the area surrounding the temple base. The locals worship the river Khovd.
GPS readings :
North 49° 04’ East 090° 25’
Estimated site dimensions (metres) :
Side1: 200 Side2: 60 Side3: 13 Side4: 14 Side5: Side6:
Revived temple on site :
No
Status of site at time of survey :
Though the temple base is diminished, a close inspection reveals some traces. The following factors affected the diminishing of the temple site: a river shore site covered by sand for many years, a vast expansion of plants, growth in the number of round pebbles in the waterbasin, the domicile of the Kazakhs and livestock grazing. According to the Urankhias of Altai, the temple site stood on the river Khovd shore for 20 to 30 years and during its breakup two of the buildings were set on fire. To the south and almost adjoining the west of the temple base, a few Kazakh families built a winter quarter. Because the site is based on hard, round pebbles, no building is built there. The number of people who know about the temple base is decreasing. The Uriankhais of Altai make up 24.5 % of the local population and the rest is populated by the Kazakhs.
Date of founding the monastery/temple :
1911
Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1937 - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо хаагдсан: 1937 - Ярилцлагын дугаар:002
Огноо нураагдсан:: 1938 - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо нураагдсан:: 1938 - Ярилцлагын дугаар:002
Old monastery/temple revived:
No
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : - Ярилцлагын дугаар:
Date of Reviving:
Year : - Ярилцлагын дугаар:
Monks in Old Temple :
about 40 monks
37 monks
about 40 monks
37 monks
Notes :
1. There is a mountain called Alag Uul located in a slope of Bayankhongor Uul, on a shore of Khoogiin river, in the eastern slope of the Tsambagarav mountain, occuping the land of Altantsugts sum. The name Alagiin temple is taken from the mountain name. Firstly, the site had contained some buildings and constructions which moved to the shorline of Khovd river. This place is called Tsagaan Tunge. The Tsagaan Tunge had two big buildings and one was made the main Tsogchin Temple and Lavringiin sum for the other. During summer, the monks would dwell near Bayankhongor mountain and teach kids.
6. The geographical coordinates of Bayan Bulag centre. It is the area the site was first established from which the temple moved.
North: N 48 ° 52 . 958’ East: E 090 ° 30 . 084’
11. Around 1937 or 1938 the monks were arrested and taken to Khovd. And the temple buildings were burnt.
13. Before the closure of the temple, about 40 monks used to live by the Khovd shoreline during winter and move to Buyanbulag during summer. The distance between these two quarters is about 35 km. Any traces from the Buyanbulag settlement are not visible as only a few gers were built. But the area was marked by 13 worshipped owoos built near Bor Tolgoi. Though at present the sacred owoo is not restored, on few occasions it held worship rituals. In Altantsugts sum, there are two religious centres; Molda mosque and Buddhist temple.
Form Number :
БӨАЦ 077
Survey Team :
Team А
