Мандалын хийд
Read in English
Сүм хийдийн нэр :
Мандалын хийд,Гачид дацангийн хийд,
Ринчений зураг дах дугаар :
481
Ринчений жагсаалт дах нэр :
Билэгт ахайн хийд
Сүм хийдийн төрөл :
хүрээ
Байрлах аймаг :
Хэнтий
Сум :
Дархан сум
Аймгийн хуучин нэр :
Цэцэн хан
Сумын хуучин нэр :
Ахай бэйсийн хошуу
Товч түүх :
Хэнтий аймгийн Дархан сумын Гачид дацангийн хийд Хуучнаар Сэцэн хан аймгийн Ахай бэйсийн хошуу, одоогийн Хэнтий аймгийн Дархан сумын нутаг, тал хээрийн бүсэд, сумын төвөөс зүүн зүгт 30 км-т уг хурлын газар оршин байжээ. Туурийн зүүн хойно Дэлгэрцогтын уул, баруун хойно Агуйт уул, зүүн талдаа Их, Бага Салхит уул, зүүн урдаа Барчигэрийн уул, Барчигэрийн булаг, урдаа Эргэнэгийн уул, баруун талдаа Талын ус, Авдарын тал, Гүүгийн зоо гэдэг газруудтай. 1934-38 оны Хүрээ хийдийн судалгаанд Дашилиг хийд буюу Билигт ахайн дацан нь Амгалан хааны 54-р он буюу 1714 онд Буянтын булаг хэмээх газар Дайчин Цэвэгийн санаачлагаар байгуулагдсан бөгөөд 9 сүм дугантай, 9 ламтай жасын хөрөнгийн хувьд хонь12, адуу 2, үхэр 2-той байсан хэмээн тэмдэглэгджээ. Аман эх сурвалж: Мандалын сууринд Билэгт ахайн дацан хэмээх жижиг хийд байсан бөгөөд хийдийг өөрөөр Гачид дацан, Мандалын хийд гэж нэрлэдэг байжээ. Гачид гэдэг нь овгийн нэр юм. Холбогдох эх сурвалж: Лувсанцэрэнгийн ярилцлага (1914 онд төрсөн Хэнтий аймгийн Баянмөнх сумын өндөр настан)
Байршлын тайлбар :
Тал хээрийн бүсэд:Зүүн хойд талдаа Дэлгэрцогт уул бий.Баруун хойд талдаа Агуйт уул ,зүүн талдаа Их Бага Салхит уултай,зүүн урд талдаа Барчигэрийн уул,Барчи гэрийн булагтай,урд талдаа Эргэнэгийн уулстай,баруун талдаа Талын ус, Авдирын тал ,Гүүний зоо гэдэг газруудтай Дархан сумын төвөөс зүүн тийш 30 км-т оршино.Хойно Дөрвөлжин хэмээх уулыг тахидаг.
GPS хаяг :
North 46° 44’ East 109° 31’
Нийт газрын хэмжээ :
Side1: 10-8 Side2: 16-1 Side3: 12-9 Side4: 5-5 Side5: 8-8 Side6: 14-8
Сүм хэвээрээ үлдсэн :
No
Судалгаа явуулах үеийн байдал :
Сүмийн суурийн чулууны туурь үлдсэн байна. Мод чулуун дугантай байсан.Сүмийн барилга худалдаа бэлтгэлийн ажилд шилжсэн баруун Артялийн дэнж, зүүн талдаа Сургуулийн дэнж, хойд талдаа захиргаа байсан,Мандал сумын төв байсан. (нүүж энд ирсэн) 1 гол сүм,2-3,5-6 лам нарын байшин.4 суварга бий.
тухайн газар шинэ сүм дугана баригдсан :
No
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Date of Reviving:
Тэмдэглэл :
Гачид гэдэг нь овгийн нэр.Энэ сууринд буюу Хэнтий аймгийн Мандал сумд Ягаан Гачидууд амьдарч байжээ.Ягаан Гачидууд нь Баянмөнх сумтайгаа хамт Ахай бэйсийн хошуунд орж байсан.Б.Ринченгийн жагсаалтанд Баянмөнх сум 481 дугаартай Билэгт ахай хийд гэж нэрлэгдэн бүртгэгдсэн хийдийн туурийг мөн гэж тооцлоо.Одоо энэхүү нутаг Дархан суманд харьяалагдана.
7. үргэлжлэл -түүхэн газрын хэмжээ: хэмжээ 2 16-10 метр
Хүснэгтийн дугаар :
ХЭДР 031
судалгааны баг :
Team: Ж