Зүйлийн хүрээ
Read in English
Сүм хийдийн нэр :
Зүйлийн хүрээ,
Ринчений зураг дах дугаар :
886
Ринчений жагсаалт дах нэр :
Зүйлийн хүрээ, Усан зүйлийн хүрээ, Жалчин бэйсийн хүрээ, Дайчин вангийн хүрээ, Ганданравжаачойнхорлин
Сүм хийдийн төрөл :
дацан
Байрлах аймаг :
Говь-Алтай
Сум :
Тонхил сум
Аймгийн хуучин нэр :
Засагт хан
Сумын хуучин нэр :
Дайчин ван Жалчин Гомбодорж Бэйсийн хошуу
Товч түүх :
Говьалтай аймаг Тонхил сум. Зүйлийн хүрээ / Усан зүйлийн хүрээ/ Хуучин Засагт хан аймгийн Дайчин бэйсийн хошууны нутаг буюу одоогийн Говь алтай аймгийн Тонхил сумын нутагт Усан зүйл хэмээх газар Дайчин бэйсийн хошуу хүрээ болох Зүйлийн хүрээ төвхнөж байжээ. Анх хошууны засаг Тономоогийн үед буюу 1721 онд Манжийн хааны зарлигаар 40 ламаар хурал хуруулж 40 дуут хэмээн алдаршин цогчин хурлын сургуулийг үүсгэн тогтоожээ. Хожим нь үүнээс бараг 100-аад жилийн дараа 1821 онд засаг гүн Сономцэрэнгийн үед маань мэгзмийн бүтээл бүтээх хурлыг эхлэн 1823 онд майдар бурхныг эхлэн эргүүлэн тахиж залж шүтжээ. 1832 онд яр хайлан тогтоож эдгээр хурлуудын дацанг” Ганданравжаачойнхорлин” хэмээн нэрлэжээ. 1838 онд цанид номын сургуулийг үүсгэн тогтоож уг дацанг Дашдүйслин хэмээн нэрлэсэн байна. 1844 онд жүдийн дацан байгуулж “Балданшангатэгчилин” хэмээн нэрийджээ. 1894 онд засаг гүн Дашравдангийн үед дүйнхорын хурал хуруулж энэ дацанг Дэчинравжаалин хэмээн нэрлэж 1901 онд мамба номын хурал сургуулийг тогтоож мөн дацаг Сойриггүмэйлин гэж нэрлэсэн байна. Хамгийн сүүлд 1914 онд хошууны засаг ван Жалцангомбодоржийн хувийн хүч хөрөнгөөр нүннээн хурал дацанг үүсгэж Дондолхан гэж нэрлэжээ. Зүйлийн хүрээний лам нарын тоо 20-р зууны эхэн үеэр 1000 орчим хүрж байсан ба дээрх дуган дацангуудыг дандаа түүхий тоосгоор барьсан байжээ. Сэнжтэй, Сэнжтийн дух, Сутай хайрхныг тахидаг , нуурын хойд талын Тахидаг толгой хэмээх жижигхэн толгойг мөн тахидаг байв. Сэнжтийн өвөрт жижигхэн дугуй газар арц ургадаг ба зөвхөн тэр арцаар нь сан тавьж овоог нь тахидаг байсан байна. Зүйлийн хүрээнд зуны эхэн сард майдар эргэн, дараа нь цам гардаг. Мөн намар зулын 25 гэж томоохон хурал хурдаг байсан. Цагаан сараар бүтэн 15 хоногийн турш ерөөл магтаал уншдаг байжээ. Шинийн нэгний өглөө хүрэний хамбад хошуу ноён Жалцангомбодорж ирж золгоно. Хүрээний дэргэд урд усны урд Хятадын 2-3 пүүс, мөн түүхий эд авдаг Оросын нэг пүүс байсан гэдэг. Нэлээд баян жастай байсан ба хонь нь түм хүрч Ган тулгаар шагнуулж байсан байна. Хүрээний гол шүтээн майдар бурхан, жанрайсиг бурхан байсан бөгөөд майдрын дуганд майдар шүтээн нь , сахиусын дуганд жанрайсиг бурхан нь заларч байсан. 1936 оны үед Зүйлийн хүрээ хаагдсан бөгөөд 1937, 1938 онуудад сүм дуганыг нь нурааж зөөвөрлөжээ. Тонхил сумын нутагт өөр томоохон хүрээ байгаагүй бөгөөд жижиг дугантай 100 хүрэхгүй лам хурдаг хуйтан нэртэй жижиг хурлууд байсан байна. Холбогдох эх сурвалж: 1. Тонхил сумын Алтансоёмбо багийн иргэн өндөр настан Норов гуайтай хийсэн Ярилцлагаас 2007.08.28/ 2. Ч. Банзрагч, Б. Сайнхүү “ Монголын хүрээ хийдийн түүх” УБ 2004
Байршлын тайлбар :
Тонхил сумын төвд тал хээрийн бүсэд оршино.
GPS хаяг :
North 46° 18’ East 093° 54’
Нийт газрын хэмжээ :
Side1: 15 Side2: 20 Side3: 15 Side4: 20 Side5: Side6:
Сүм хэвээрээ үлдсэн :
No
Судалгаа явуулах үеийн байдал :
Ганц шавар туурь үлдсэн.
тухайн газар шинэ сүм дугана баригдсан :
No
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Date of Reviving:
Хүснэгтийн дугаар :
ГАТХ 108
судалгааны баг :
Team: Б
