Gandanshadavpeljeelin
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Gandanshadavpeljeelin,Dejeelingiin khuree,
Rinchen Number :
13
Rinchen Name :
Dejeelin khuree, Reshindarav Biziyalin
Type of Temple :
Monastic School
Aimag Temple located in :
Uvs
Sum Temple located in :
Khyargas sum
Old Aimag Name :
Zasagt Khan
Old Sum Name :
Durvud dalai khaanii khoshuu 10 bayadiin khoshuu
Precis History(In Mongolian only):
Увс аймаг Хяргас сум. Дэжээлэнгийн хүрээ Хуучин Дүрвэд далай ханы аймгийн Баядын дайчин вангийн хошуу буюу Баатар засгийн хошууны нутаг одоогийн Хяргас суманд Дэжээлэн уулын өвөрт Цалгарын хийдээс тасран салж 1814 онд ван Самданжамцын үүсгэл санаачлагаар байгуулагдсан энэ хүрээ нь 1920-иод оны үед 9 дацан, 11 дуган, 10 жастай, 880 орчим ламтай хүрээ байжээ. Байгуулагдсан он цагийн тухайд 1810,1875,1814, 1910 гэсэн дөрвөн янзын он байна. Дэжээлэн хүрээний үүсэл хөгжлийн тухайд “..Энэ хүрээ эргэн тойрон 2000 метр газарт орших бөгөөд нийт дуган арав.Энэ хийд Жонон вангийн хошуу хүрээ болно.Цалгарын хийдээс тасран салж аргын 1910 оны төмөр нохой жил зуны дунд сарын гучны өдөр Дэжээлэн уулын өвөр болох газар анх Да лам улаан Дарам, Дагалт Годой Дамба Шар тойн Жамба нар ван Самданжамцай, түшмэл Пунцаг нарын тус дэм удирдлагын дор мөн ван Самданжамцай ноёны хутагт байгуулсанаас хойш 28 жил болжээ.Энэ учир нутаг газрын бэлэг болгож ван Самданжамцайд морь нэг, тэмээ нэгийг өгч зөвшөөрөл авч ёс төр гүйцээж байсан ажээ.Дуганууд гадна талаас харахад онц гоёмсог бус боловч дотроо мөн ч үзэсгэлэн бүхийн дээр Цогчин дуганы дээвэр цөм төмөр болой.Хийдийн лам 727 байв.Цогчин, Чойр, Жүд, Сахиус, Майдар, Зоогой, Зонхуба, Данжуур, Ядам, Мэгзэмийн гэх нэртэй 10 дуган буй.Хаврын эхэн сарын арванзургааны өдөр Майдар эргэнэ.Зуны эхэн сарын 29-ний өдрөөс зуны дунд сарын шинийн нэгэнд цам гарна.Лам нар гавжийн мяндаг хүлээнэ.Цогчин дуган 31 алд Чойр дуган 20 алд Жүд дуган 18 алд, Сахиус дуган 12 алд, Зонхубагийн дуган 8 алд, Данжуурын дуган 8 алд, Ядамын дуган 6 алд, Мэгзэмийн дуган 16 алд хааш хааш хэмжээтэй байжээ.Дэжээлин хүрээний хурах хурал нь: Хаврын эхэн сарын шинийн нэгнээс эхлэн арвантаван хүртэл 15 хоногийн Чойнпорол молом хэмээх хурал хурна.Зуны адаг сарын шинийн гуравнаас мөн шинийн долоон хүртэл Маань хэмээх хурал хурна.Мөн сарын арванзургаанаас эхлэн намрын эхэн сарын гучин хүртэл 45 хоног Яр хайлан хэмээх хурал хурна.Өвлийн эхэн сарын хориннэгнээс эхлэн хоринтаван хүртэл 4 хоног Хамчид хэмээх хурал хурна.Өвлийн адаг сарын хоринхоёрноос эхлэн хоринесөн хүртэл 7 хоног Гудор хэмээх хурал хурна.Зуны адаг сарын шинийн нэгнээс долоо хүртэл 7 хоног Сандуй хэмээх хурал хурна.Зуны эхэн сарын хоринесний өдөр олон лам нар цам бүжиг бүжиглэн хоёр өдөр үргэлжлэн 114 тооны цам гарна.Хаврын эхэн сарын арванзургааны өдөр Майдар эргэнэ...” гэсэн гар бичмэл эх баримт Тагнуулын ерөнхий газрын архивт хадгалагдаж байна. Одоо тус хийдийн хурал номыг сэргээж Хрягас сумын төвд шинэ “Ганданшадивпэлжээлин” хийд байгуулагдан хурал номын үйл эрхэлж байна. Холбогдох эх сурвалж 1. Ч.Банзрагч, Б.Сайнхүү.”Монголын хүрээ хийдийн түүх” УБ.2004 2. Увс аймгийн орон нутгийг судлах музейн тайлбарлагч Жанчидын Ширэндэвтэй хийсэн ярилцлагаас. 2007.06.07 3. Ганданшадивпэлжээлин хийдийн ловон лам Доржсүрэнтэй хийсэн ярилцлагаас.2007.06.11.
Description of location :
The site was located in the Khan Khukhii mountain range, on the back side of Togtokh peak. This is the former location of Khyargas sum centre. The site is surrounded with mountains and the rivers of Gashuun and Nairt. Bugat mountain is on the south side of the site. The sides of the mountains are covered with thick forests. The area gets lots of snow during the winter and it gets very hot during the Summers.
GPS readings :
North 49° 33’ East 093° 49’
Estimated site dimensions (metres) :
Side1: 100 Side2: 100 Side3: 100 Side4: 100 Side5: Side6:
Revived temple on site :
Yes
Status of site at time of survey :
The site is at the old centre of Khyargas sum. The outer fence is mostly gone, so just the patches are left here and there. But the base outlines of the main temple are clear. There were 10 temples. The places where the temples were can be figured by the patches of dirt or dips. The last Matreya ceremony took place in 1938 in spring on the 16th. The base of the main temple is 29m X 24m.
Because the site was a sum centre, many families lived around the site and there is lots of waste around. The main support rocks of the main temple are still remaining. The locals call the temple rock “self growing billion years old rock”. People believe that taking dirt from the site and putting it under the ger’s foundation protects from danger and sickness. So there are dips in the ground from people taking dirt.
Date of founding the monastery/temple :
1875
1975
Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1938 - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо нураагдсан:: 1939 - Ярилцлагын дугаар:001
Old monastery/temple revived:
Yes
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : Uudlukhiin Yadamsuren - Ярилцлагын дугаар: 001
Date of Reviving:
Year : June 11, 2007 - Ярилцлагын дугаар:
Monks in Old Temple :
about 600
600 monks
about 600
600 monks
Notes :
1. The general name of the area is Dejeelin. The monastery name is Gandanshadavpeljeelin. It was one of the biggest ones in the Western part of Mongolia. The monastery conducted the Tsam mask ceremony. Our guide’s uncle was persecuted by “Tsam case”. 10. Дэжээлин хүрээ 1875 онд Цалгарын хүрээнээс тасран байгуулагдсан гэнэ. Энэ хоёр хүрээний хооронд 60 км газар буй. Морьтой хүн нэг өдөр явна.
11. 1938 онд хүрээний барилга байгууламжийг нураасан. Морь аргамждаг бугуйлаар сүмүүдийн оройг бугуйлдан оосорлож, мориор дөрөөвчлөн татаж унагасан гэж хүрээг нураахыг харж байсан ахмадууд ярьж байжээ. Сумын төвөөс 45 км газарт Булган уулын ард Далт гэдэг газар “Даяанчийн мэгзэмийн агуй” гэдэг газар буй. Тэнд Түвшингийн Түвдэндовдон гэдэг нутгийнхний хэлдэгээр Даяанч багш сууж байжээ.
10. Өөдлөхийн Ядамсүрэн гэдэг хүн Цалгарын хүрээнээс салж Дэжээлингийн хүрээ байгуулахад идэвхтэй оролцож улмаар 32 жил хамба ламаар суусан түүхтэй ажээ.
13. 1932 оны шинэ эдийн засгийн бодлогын үеэс залуу лам нарыг хар болгохыг дэмжиж байсан цагт 1000 илүү ламтай байснаас нилээд нь хар болжээ. Хэлмэгдүүлэлтийн үед 400 гаруй нь хэлмэгдэж, тарах үедээ 600 шахам ламтай байжээ.
7. Сүмийн гаднах хашаа 100Х100 м хэмжээтэй болно.
Form Number :
УВХГ 013
Survey Team :
Team А
