Тээлийн Уушхай
Read in English
Сүм хийдийн нэр :
Тээлийн Уушхай,Дээд Уушхай,Уушхай,Ушьхай,
Ринчений зураг дах дугаар :
822
Ринчений жагсаалт дах нэр :
Зүүн эрээтийн хурал /Ушь ахай хийд/
Сүм хийдийн төрөл :
хүрээ
Байрлах аймаг :
Өвөрхангай
Сум :
Уянга сумын төв
Аймгийн хуучин нэр :
Түшээт хан
Товч түүх :
Өвөрхангай аймаг Уянга сум Ушьахайн хурал /Тээлийн хурал/ Өвөрхангай аймгийн Уянга сумын төвийн дэргэд Онгийн голын эрэг дээр Ушьахайн хурал хэмээх нэгэн хурал төвхнөж байжээ.Уг хурлыг нутгийнхан Тээлийн хурал гэж ч нэрлэж байсан байна.Б.Ренчиний 1979 онд эрхлэн хэвлүүлсэн “БНМАУ-ын угсаатны зүйн атлас”-ын сүм хийдийн жагсаалтын 822-дугаарт “Зүйн эрээтийн хурал” буюу “Ушьахайн хийд” гэж тэмдэглэгдсэн хурлыг энэ хурал мөн гэж нутгийн ахмадл настангууд ярьж байна.Гэхдээ энэ суманд Бөөрөлжүүтийн голд “Зүйн эрээтийн хурал” гэж тусдаа байнгын хуралтай дуган байсныг анхаарах ёстой.Энэхүү Ушьахайн хийдийг 1681 онд байгуулагдсан гэж байгаа нь бараг дэргэдээ шахам байсан хошуу хүрээ болох Хан хөгшний хүрээтэй чацуу болж байна.Ушьахайн дуган байсан гэх тууриас Хан Хөгшний хүрээний туурь 1 км орчимд буй.Мөн Ушьахайн хийд, хурал, дуган гэсэн бие даасан мэдээлэл түүхэн баримт ихээхэн хомс ажээ. Эдгээр мэдээллүүдээс үзвэл Ушьахайн хурал нь Хан Хөгшний хүрээний нэгэн жас байсан бололтой. /Уянгын шинэ хийдийн ловон лам С.Төгстэй хийсэн ярилцлагаас 2007.06.02/
Байршлын тайлбар :
Онги голын эрэгт Уянга сумын төвд оршино.
GPS хаяг :
North 46° 28’ East 102° 15’
Сүм хэвээрээ үлдсэн :
Yes
Судалгаа явуулах үеийн байдал :
There is a new temple on the ruins of the old one. It contains a man shaped stone, which has been dressed to lama robes by the devotees. There is an ovoo behind the temple. On the East of it there are stone formations, which seem to be ancient. They are not monastic remains.
Өөр зорилгоор ашиглагдах болсон :
Мөргөлийн сүм
Сүм хийд байгуулагдсан он :
1681
Сүм хийд хаагдсан, нураагдсан он :
Огноо хаагдсан: - Ярилцлагын дугаар:
Огноо нураагдсан:: 1937 - Ярилцлагын дугаар:
Өөр зорилгоор ашиглагдах болсон :
Мөргөлийн сүм
тухайн газар шинэ сүм дугана баригдсан :
Yes
New monastery/temple register number :
ӨХУЯ 031
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : - Ярилцлагын дугаар:
Date of Reviving:
Year : 1990 - Number of recorded interview:
хуучин хийдийн лам нар
20
Тэмдэглэл :
According to Tserendorj, who belonged to Uyangiin khüree before the purges, a small temple with everyday ceremonies was situated in Ushikhai. 20 monks belonged to the temple and butter lamps were lit without ceasing (mönkh zul). It was a kind of Lusiin süm for the worship of white and black nagas. The man-shaped stone was worshipped here. He says that Ereet and Ushikhai were two different temples. Ereet had 20-30 lamas and one temple. Ushikhai had 20 lamas with a small shrine. It seems that there is some confusion with the names: Züün Ereet, Baruun Ereet, etc.
According to the book ‘Övörkhangai Aimagiin Toli’ after the foundation of Uyangiin khüree, in 1666, in 1681 khürees were founded in Baruun Ereet and Züün Ereet (p.226.). It is not clear that it was moving or they were separated khürees. There is no trace referring to huge khürees in this place. It seems that firstly the city was founded in another place and moved to the area surrounded by these two Mountains in 1681.
According to Ch. Jamiyaansengge monk, this Teeliin Uushai was worshipped here.
The surveyors found another Uushkhai stone, which is called Dood Uushkhai (Lower Uushkhai), while the other one, which is in Uyanga is called Deed Uushkhai (Upper). Its classical Mongolian form is Aγusiqai. Today there is a small shrine housing the Lower Uushkhai stone. (Its GPS is 46°02.755, 102°10.837, 2136 m elevation). It is possible that there was a shrine here as well before the purge, as this stone was worshipped too.
Maidar lists a temple called Akhain Khiid (No. 679) on his map in Uyanga Sum. It may be the same temple, but it is not sure, as he gives a different place name Khar Us. He gives the following data on it: there were 40 monks, the head was called Dondog, it was founded in 1710. He also states that this monastery had 16 temples. It is for sure that this data on the temple numbers cannot refer to the temple Uushikhai. Maybe there is some confusion in the data Maidar gives and might refer to the old Uyangiin Khüree itself.
Хүснэгтийн дугаар :
ӨХУЯ 030
судалгааны баг :
Team: Д