Baldanbereeven
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Baldanbereeven,
Rinchen Number :
452
Rinchen Name :
Baldanbereeven
Type of Temple :
Monastic City
Aimag Temple located in :
Khentii
Sum Temple located in :
Unmudelger
Old Aimag Name :
Setsen Khan
Old Sum Name :
KHuvchiin Jonon Vangiin Khoshuu
Precis History(In Mongolian only):
Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын Балдан Барэйвүн хийд Балдан Барэйвүн хийд нь хуучин Сэцэн хан аймгийн Хөвчийн жонон вангийн хошуу , одоогийн Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын нутагт, ой хөвчийн бүсэд, сумын төвөөс баруун хойд зүгт 90 км-т, Хойд Дэлгэрхаан уулын зүүн умар биений уулсын чөлөө, Мөнх-Өлзийт овооны өвөр энгэр, Баянхангайн баруун суга, Батхөл нуурын баруун умар зах, Арван гурван Сансар уулын ар хормой, Баянбараат уулын зүүн тал, Баруун Жаргалантын баруун урд оршиж байжээ. 1919 онд Богд Хаант Монгол улсын Дотоод Хэргийг Бүгд Захиран Шийтгэх Яамны захирамжаар Монгол улсын шаштир зохиох газарт цугласан “Өргөх Цес”-т уг хийдийн тухай ийнхүү тэмдэглэгджээ: Чин Улсын Тэнгэрийг Тэтгэсэний тавинтавдугаар /1789/ онд харъяат хошууны урьд тушаалын засаг хэбэй, улсад туслагч гүн Гомбожавын үед мөн хушууны нутаг Дэлгэрхаан уулын өвөрт урьд дүрийн номун хан Цэвээндорж ламтан нэгэн ихээхэн сүм байгуулж Чин Улсын Журганаа мэдүүлж уламжлан айлтгаад зарлигаар “Бэлэг-Өлзийт” сүмийн газар мөн хэбэй гүн Гомбожав Дээдийн түмэн өлзий бататгах ба шашин дэлгэрч хамаг амьтны амар жаргаланг эдлэхийн тухайд нэг их хурал нийлэлдүүлэн байгуулжээ. Мөн тавиндолдугаар /1792/ онд Цаннид номн хурал сургууль, тавинесдүгээр /1794/ онд дөрвөн сүм барьж дөрвөн аймаг хурал байгуулжээ. Дараа Чин улсын Төр Гэрэлтийн хориннаймдугаар /1848/ онд засаг гүн Гомбожавын үед Мамба хурал сургууль, Түгээмэл Элбэгтийн тавдугаар /1855/ онд бэйсийн зэрэг гүн Цанлигдоржийн үед Зурхайн хурал сургууль, Бадаргуулт Төрийн долоодугаар /1881/ онд Ламрин номын хурал сургууль, Жүд номын хурал сургууль, мөн зургаадугаар /1880/ онд Шар хүрээ орд өргөө байгуулжээ. Олноо өргөгдсөний долоодугаар /1917/ онд одоо тушаалын сайд, чуулганы дарга, хошой чин ван Цогбадрах Цаннид номын хурал сургууль дараа дараалан байгуулж тус тусын сүм дуганыг үйлдэж байгуулснаас гадна тусгайлан нэр шагнагдсан сүм үгүй болой. /Монголын хүрээ хийдийн түүх, Ч.Банзрагч, Б.Сайнхүү, Улаанбаатар 2004/ 1934-38 оны Хүрээ хийдийн судалгаанд Барэйвүн хийд 26 дуган , 12 дацан, 6 ламтай байсан бөгөөд 1938 онд эзэмших ламгүй болсон тул хаагдсан хэмээн тэмдэглэгджээ. Аман эх сурвалжид: Барайвүн хийд нь Цогчэн, Шарил Барэйвүн, Тонжийн, Зайсан, Лавиран, Шашны яам, Хоёр хувилгааны, Майдарын, Очирдарийн, Ганжуурын дуган болон дөрвөн аймгийн Чойнхор, Намжаа, Тойслан, Тэгчилэн гэсэн дугануудтай, Баруун Чойр, зүүн Чойр, Манба, Зурхай, Дүйнхор, Бадма Ёга, Ламрим гэсэн дацангуудтай байсан. Хийдийн мяндагтангуудын хувьд хийд тарахаас өмнө цорж нь Бармид цорж, Дармын Бор, да лам нь Огторын Гомбо, Цогчэн их унзад нь Гомбо, Дагдангийн Сэдэд унзад, Цэндэг, тарган Гонгор , их гэсгүй нь Дүйнхор, урт Гомбожав, Дамбажунай, Донойн Гомбо гэсэн хүмүүс байжээ. Уг хийд нь 3000-5000 ламтай, жижиг том нийлсэн тавиад дуган сүм, хурал шүтээн, суварга зэрэг байгууламжтай, жилд дунджаар 70-80 мянган лан буюу 79224 төгрөгийн орлоготой, 26736 төгрөг 71 мөнгөний үл хөдлөх хөрөнгөтэй, 33 жас сандаа 3818 бод буюу 99967 толгой малтай, дөрвөн аймаг, 12 дацан, хоёр хувилгаан ламтай, шашны эрдэм ухааныг эзэмшүүлдэг дагшин орны нэг байжээ. Хийдийг түшиглэн XIX-XX зууны уулзварт хятад, төвд, оросын худалдаа зах зээлийн олон тооны пүүс, хүрээ, тосгод байгуулагдан ажиллаж, нийтдээ 10-аад мянган хүн ам оршин суух болжээ. /Хөвчийн Жонон вангийн хошуу, М.Пүрэвдорж, Өндөрхаан 1993 он/ Холбогдох эх сурвалж: -Ар Халхын Утай Цагаан Гүмбэм, М.Пүрэвдорж, Өндөрхаан -Хөвчийн Жонон вангийн хошуу, М.Пүрэвдорж, Өндөрхаан 1993 -Монгол нутаг дахь соёлын үл хөдлөх өвийн хадгалалт хамгаалалт -Монголын хүрээ хийдийн түүх, Ч.Банзрагч, Б.Сайнхүү, Улаанбаатар 2004 Дашийн Батгомбын ярилцлага (1918 онд төрсөн Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын өндөр настан)
Description of location :
The monastery site is in a valley with forests and rocks of Delgerkhan mountain. On the front slope is the Munkh-Ulziit ovoo. To the rear of the site is Batkhul lake. The site is 90Km from the Umnudelger sum centre.
GPS readings :
North 47° 45’ East 109° 35’
Revived temple on site :
No
Status of site at time of survey :
Many ruins of temples in this once vast temple complex remain on the site. Restoration of the main temple was started and stopped. There are many religious inscriptions and images on the rocks on the surrounding mountain range.
Date of founding the monastery/temple :
1794
Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1938 - Ярилцлагын дугаар:
Огноо нураагдсан:: - Ярилцлагын дугаар:
Old monastery/temple revived:
Yes
Revived temple register number:
ХЭРД 082 and ХЭРД 222
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : Not recorded - Ярилцлагын дугаар:
Date of Reviving:
Year : ХЭРД 082 in 1991 ХЭРД 222 not known - Ярилцлагын дугаар:
Monks in Old Temple :
3000 - 5000
Notes :
A sketch of the site based on the memory of a local former monk Batgombo’s is attached.
Form Number :
ХЭРД 077
Survey Team :
Team F