Баатар вангийн хүрээ
Read in English
Сүм хийдийн нэр :
Баатар вангийн хүрээ,Нуур могой,
Ринчений зураг дах дугаар :
889
Ринчений жагсаалт дах нэр :
Нуур могойн хүрээ /Баатар вангийн хүрээ, Шаравдаржаалин/
Сүм хийдийн төрөл :
дацан
Байрлах аймаг :
Говь-Алтай
Сум :
Баян-уул сум
Аймгийн хуучин нэр :
Засагт хан
Сумын хуучин нэр :
Баатар вангийн хошуу
Товч түүх :
Говьалтай аймаг Баянуул сум. Нуур могойн хийд /Баатар вангийн хүрээ, Шаравдаржаалин/ Хуучин засагт хан аймгийн Баатар ван Базар вааний хошууны нутаг буюу одоогийн Говьалтай аймгийн Баянуул сумын нутагт байсан Нуур могой хүрээ буюу Шадавравжаалин хийдийг анх үүсэн байгуулагдсан тухай 1919 оны хавар Засагт хан аймгийн Чуулган даргаас үйлдсэн түүхийн эх сурвалж баримт бичиг эдүгээ Монгодл улсын үндэсний төв архивт хадгалагдаж байна.Уг баримтанд “..Чин вангийн зэрэг Жүн ван Бэйлийн зэрэг жанжин Баатар засаг хошууны бэйс Базарваань манай нэгэн хошуу засаг Эрдэнэгомбын үед Энхамгалангийн гучинтавдугаар /1696/ онд 40 ламаар хурал хуруулж /дөчин дуу/ хэмээн Цогчин номын сургууль үүсгэн тогтоож “Шаравдаржаалин” хэмээх нэрийджээ.Хойно Засаг чоймболын үед Төр Гэрэлтийн наймдугаар /1828/ онд Ламрин хурал хурж, Вандандашлин хэмээх дацанг үүсгэжээ.Засаг Маньбазарын үед Түгээмэл Элбэгтийн хоёрдугаар /1852/ онд Дүйнхор ном эхлэн хурж дараа нь Засаг Сономцэрэнгийн үед Түгээмэл Элбэгтийн наймдугаар /1858/ онд Мэгзэмийн бүтээл үүсгэн Майдар эргэж, Цам бүжиглэх зэрэг хурал сургууль үйлдэж эхэлжээ.Хожим Жанжин Баатар ван Базарваанийн үед Бадаргуулт Төрийн арванзургаадугаар /1890/ онд Цаннид номын сургууль эхлэн тогтоож “Шадавчоймжин” хэмээх нэр хүртжээ.Мөн Төр Гэрэлтийн арвандолоодугаар /1891/ онд Яр Хайлан хурж эхэлжээ.Улмаар 1916 онд Жүдийн хурал тогтоож 1917 онд “Чойнвандаржалин” хэмээх нэр шагнажээ.Эдгээр хурлын хүрээ сүмүүд бүгд Нуур Могой хэмээх газар нутаглан сууна...” гэж дээрх баримтанд бичсэн байна.19-р зууны сүүлч 20-р зууны эхээр уг хүрээ 700 орчим лам хуврагтай байсанг бол 1930-аад оны үед 320-иод лам хувраг үлдсэн байжээ.1937 онд хүрээ хийд хаагдахын өмнө хийдийн хамба нь Яринпил гэж хүн байв.Мөн Өвгөн Шунлайв багш /Чойрын дацангийн ловон байсан/, Наваан зурхайч, шударга лам Цоохор хэмээх Дорж, Лхагва гавьж Зэрэг эрдэм чадалтай лам нар олон байжээ.Зуны эхэн сард Ловонгийн нурууны цагаан оройг тахидаг байв.Мөн хүрээний гадна цөөн тооны зоч лам нар байсан гэдэг.Тус хүрээ нь 1920-1921 оны үед Орсын цгаантнуудын хөлд нэрвэгдэж дээрэм тонуулд өтрсөн бөгөөд энэ үед хурал ном нь тасраагүй байж байгаад 1937 оны эхээр бүр мөсөн хаагджээ.Одоо Баянгол сумын төв дээр Нуур Могойн хүрээний хурал номыг сэргээж шинэ цагийн Шаравдаржаалин хийд байгуулагдан хурал ном хурж байна. Холбогдох эх сурвалж: 1.Баянуул сумын нийгмийн ажилтан Баасандорж гуайтай хийсэн ярилцлагаас 2007.08.30 2.Монгол улсын үндэсний төв архив. ФА – 3 , д – 1 , хн – 527
Байршлын тайлбар :
Ойт хээрийн бүсэд сумын төвөөс зүүн урд оршино.
GPS хаяг :
North 47° 06’ East 095° 04’
Нийт газрын хэмжээ :
Side1: 10 Side2: Side3: Side4: Side5: Side6:
Сүм хэвээрээ үлдсэн :
No
Судалгаа явуулах үеийн байдал :
Гол цогчэн дуганы дугуй туурь бүдэг мэдэгдэнэ.
Сүм хийд байгуулагдсан он :
1881
Сүм хийд хаагдсан, нураагдсан он :
Огноо хаагдсан: 1923 - Ярилцлагын дугаар:
Огноо нураагдсан:: 1937 - Ярилцлагын дугаар:064
тухайн газар шинэ сүм дугана баригдсан :
Yes
New monastery/temple register number :
ГАБУ 002
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : Оюунчимэг - Ярилцлагын дугаар:
Нэр, цол хэргэм : Хүдэрээ - Ярилцлагын дугаар:
Нэр, цол хэргэм : Амар лам / Гандантэгчинлэн хийд/ - Ярилцлагын дугаар:
Date of Reviving:
Year : 1st 1990 - Number of recorded interview:
Year : 2nd 2004 оны 7 сарын 16-нд - Number of recorded interview:
хуучин хийдийн лам нар
800 орчим
Тэмдэглэл :
Адъяа овогтой Хүдэрээ гэж уугуул нутгийн иргэн эцгийн алдрыг мөнхжүүлэх үүднээс сүм хийд сэргээхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулж байсан буянтай хүн юм. Ном хэвлэлд энэ хүнийг алдаршуулах хэрэгтэй байна. Загд овогтой Сэсээр гэж нутгийн түүх судалдаг ном бичдэг хүн бий. МАХН-н төв байр 313 тоот өрөөнд "Цэдэнбал академийн" нарийн бичгийн дарга хүн бий. Архивын материал судалсан зүйл бий.
Хүснэгтийн дугаар :
ГАБУ 112
судалгааны баг :
Team: Б
