Aryn khuree
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Aryn khuree,Uurd khugjuulegch sum,Junduidarjaalin,
Rinchen Number :
148
Rinchen Name :
Aryn khuree, Tariatyn aryn khuree-Dashlin
Type of Temple :
Monastic School
Aimag Temple located in :
Khövsgöl
Sum Temple located in :
Jargalant soum
Old Aimag Name :
Sain Noyon
Old Sum Name :
Dalai choinkhor vangiin khoshuu
Precis History(In Mongolian only):
Хөвсгөл аймаг Жаргалант сум. Арын хүрээ.”Үүрд хөгжүүлэгч”сүм./Жүндүйдаржаалин/ Сумын төвөөс урагш 25 км зайд 1-р багийн нутаг Эрдэнэтээл хэмээх газар энэ туурь байдаг. Урд талд нь Тарвагатайн нурууны салбар далайн төвшнөөс дээш 2800 м өндөр Хутаг уул, баруун талд Ороохын давааны шувтарга нарийн, зүүн талд Эрдэнэ тээлийн ам байна. Хутаг уулаас эх авсан Тойн голын зүүн биед голоос 1 км орчим зайд өндөр уулын бүсэд багтана.Хойд талын Эрдэнэ тээлийн овоог тахидаг. Хүрээний сүм дуганы туурийн ором мөр нүдэнд тодорхой харагдана.Мөн энд байсан 8 том суварга 4 хүрдний ором байх ба түүнийг тойрсон сүсэгтэн олны горооны мөр маш тодорхой үлджээ. Арын толгойд байх цогчэн дуганд хүрэх боржин чулуун шат бүхий 108 гишгүүр бүтэн үлдсэн. Цогчин дуганы туурин дээр шинээр модон дуган барьсан. • • Арын хүрээ хэмээсэн нь Далай чойнхор вангийн хошууны шашин номын төв Тариатын хүрээнээс хойш Тарвагатайн нурууны ар биед байгуулсанаар Арын хүрээ гэж нэрлэгдэх болжээ. Төвд нэр нь Жүндүдаржаалин буюу Үүрд хөгжүүлэгч хэмээх утга бүхий нэр байв. Түгээмэл Элбэгтийн 11-р он буюу /манжийн тооллын/ 1861 онд 10-аад ламтай анх үүсгэн байгуулагдаж богино хугацаанд маш түргэн тохижсон гоёмсог хүрээ болжээ. Далай чойнхор ван Цэрэнсодном ,Тариатын хүрээний хамба Цэрэндорж нар ихэд дэмжин Хятадын У-тай гэх ариун догшин орны хэлбэр загвараар барьсан Арын Утай болгох зорилгоор барьсан гэдэг домогтой. Арын хүрээний цогчин дуганыг өндөр уулын энгэрт байх нэгэн бэсрэг толгойн оройг тэггшлэн засч бариад түүнд хүрэх замыг 108 үетэй засмал боржин чулуугаар шатлан тавьжээ. Арын хүрээнд Бүрэн засагчийн 5-р он буюу 1866 онд Чойр дацан байгуулж, Бадаргуулт төрийн 18-р он буюу 1892 оноос цамын бүжиг дэглэн гаргажээ. Арын хүрээний цам, майдар нилээд гоёмсог сүрлэг баг өмсгөлтэй байсан гэдэг.Хүрээнд 500-гаад лам сууж ном хурж байсан гэдэг.Арын хүрээний сүм дуган хийц, ур сайтай байв.Хүрээнд 2 м урт алтаар шарж, урласан гоёмсог хийцтэй 2 их хүрээ байсан нь одоо сумын музейд хадгалагдаж байна. Эл хоёр бүрээ хийц, томоороо Далай Чойнхор хошуундаа гайхагдаж байжээ.Хүрээний хурал ном 1930-аад оны сүүлээр зогсож, лам хувраг нь тарснаас сүм дуган сүйтгэгдэж үгүй болсон байна.Мөн энэ хүрээнд хадгалагдаж байсан Түвд хэлээр модон бараар барласан 108 боть ганжуур одоо Хөвсгөл аймгийн музейд бий. 36000 орчим хуудастай, 1160 гаруй судрыг багтаасан 108 боть бор шар хүрэн торго 3 давхар даавуун баринтагтай хээ угалз бүхий 8 модон шүүгээнд хадгалдаг байсан энэ судрыг Галт сумын иргэн Азар дүвчин хэмээх өвгөн хүрээ хийдийг сүйдэх үед бүрнээр нь авч 39 жил ууланд хадгалж байгаад 1976 онд тус музейд хүлээлгэн өгчээ. Бас арын хүрээний цогчин дуганы өмнө байсан хоёр чулуун арслан одоо Жаргалант сумын орон нутгийг судлах музейн үүдний довжооны хоёр талд суурилуулсан байдаг. 2001 оны 06 сарын 06-ны өдөр Эрдэнэ толгойн орой дээр байх Арын хүрээний цогчин дуганы туурин дээр нутгийн бизнесмен Говь компанийн захирал Сэдваанчиг,Тариатын хүрээний лам асан Лувсангомбосүрэн,Арын хүрээний шавь асан Дэлгэр, УБ хотын иргэн жолооч Дашдондов нарын идэвхи оролцоотойгоор модон дуган барьжээ. Холбогдох эх сурвалж: 1.Ч.Банзрагч.Б.Сайнхүү. Монголын хүрээ хийдийн түүх. УБ.2004, 2.Ч.Банзрагч. Халхын Сайн ноён хан аймгийн Далай Чойнхор вангийн хошууны түүх. УБ.2000, 3.Жаргалант сумын өндөр настан 78 настай Д.Шагдарсүрэн гуайтай хийсэн ярилцлагаас. /2007.06.04/ 4 М. Нямаа. Хөвсгөл аймгийн лавлах толь. УБ.2001,
Description of location :
The site is located in the place called Erdeneteel which is 25 km. south of the sum center. South of the site is Khutag mountain, west is Orookhyn davaa and east is Erdene teeliin am.
GPS readings :
North 48° 22’ East 099° 27’
Revived temple on site :
No
Status of site at time of survey :
The site is visible. The bases of 8 stupas and 4 prayer wheels remain. Also stone steps which lead to the site of Tsogchen temple remain. A new wooden temple is built on the site of Tsogchen temple.
Old monastery/temple revived:
No
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Date of Reviving:
Monks in Old Temple :
about 60 monks
about 60 monks
Form Number :
ХӨЖР 022
Survey Team :
Team E
