Shar Tsukhiin khuree
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Shar Tsukhiin khuree ,Dashchoilin khiid,
Rinchen Number :
11
Rinchen Name :
Shartsukhiin khuree, Dashchoilin, Shaviin khuree
Type of Temple :
Monastic School
Aimag Temple located in :
Uvs
Sum Temple located in :
Umnugobi sum
Old Aimag Name :
Zasagt Khan
Old Sum Name :
Durvud Dalai khaanii khoshuu
Precis History(In Mongolian only):
Увс аймаг. Өмнөговь сум. Шавийн гэгдэх Шарцэхээн хүрээ /Шар цохио гэх хадтай газрын нэр сунжирж ийнхүү нэрлэгдэх болсон ажээ/ Одоогийн Увс аймгийн Өмнөговь сумын нутаг Ховд голын орчимд байсан энэ хүрээ нь 1870-аад оны сүүлчээр Улаангоомын хүрээнээс тасарч Намирын хүрээнээс 10 гаруй км зайд даавуун асар барьж тэлүүр дуган болгон хурж эхэлснээр уг хүрээний түүх эхэлжээ. Тухайн үедээ Дашчойлин хэмээх нэртэй болсон байна. Шар цохион хүрээний үүсэл хөгжил хурал номын дэг жаягийн тухай Тагнуулын Ерөнхий Газрын Архивт дараах баримт хадгалагдаж байна. 1937 оны 2-р сард бичигдсэн энэхүү баримтанд “...Энэ хүрээ эргэн тойрон 2500 метр газрыг харьяалан оришж байжээ.Нийт 5 дугантай, Хоёроос долоон жангийн хэмжээтэй.Батжил суурьшил дунд зэрэг.Намжир үзэсгэлэнгийн талаар муу бус бөгөөд зун цагт Намирын хүрээний дээд талаар хагас өртөө хэртэй газар нүүж ирээд даавуу асар барьж дуган болгон хурал хурна.1938 оны үед 263 ламтай.Энэ хүрээ 1879 онд /туулай жил/ Улаангомын хүрээнээс тасран салж Дашчойлин хэмээх дацан болон тогтсон.Улаангомын хүрээнээс авсан дэг дэглэмтэйгээр хурлын ном уншина.Байгуулагдаад 58 жил болжээ.Энэ хүрээний “Гандандүйсүмшадавдаржалин” гэх /Цаннид/ дацан гал бичин жил /1896 он/-ийн намрын эхэн сарын арван зургааны өдөр Содов лам удирдан байгуулсан бөгөөд хаврын дунд сард арвантав хоногийн хуралтай.Хаврын адаг сард гуч хоногийн хуралтай зуны эхэн сард морь хоногийн хуралтай өвлийн эхэн сард арвантав хоногийн хуралтай.Өвлийн дунд сард гуч хоногийн хуралтай.Бүх жилд хурах хурал найм болно.Шар цэхэйн хүрээний “Санагчойнхордаржалин” хэмээх Жүд дацангийн жаягт уг дацанг ХҮ жарны төмөр үхэр жил /1901 он/-ийн хаврын дунд сарын аравны өдөр Цүлтэмдагдан, Гаваатогмид нарын хоёр лам удирдан анх 35 ламтай хурж эхэлсэн.1937 онд 50 лам хурж байжээ.Энэ дацанд жил бүрийн хаврын эхэн сард таван өдрийн хуралтай.Хаврын дунд сард арвандөрвөн өдрийн хуралтай.Хаврын адаг сард таван өдрийн хуралтай.Зуны эхэн сард дөрвөн өдрийн хуралтай, зуны дунд сард таван өдрийн хуралтай, зуны адаг сард таван өдрийн хуралтай, намрын эхэн сард найман өдрийн хуралтай, намрын дунд сард хоёр өдрийн хуралтай, намрын адаг сард дөрвөн өдрийн хуралтай.Өвлийн эхэн сард дөрвөн өдрийн хуралтай, дунд сард зургаан өдрийн хуралтай, өвлийн адаг сард дөрвөн өдрийн хуралтай.Эдгээр дурьдсан саруудад мөнхүү хурлуудыг дутагдуулахгүй хурах ёстой...” хэмээн бичсэн байна. Уг хүрээ 1937 оны намар бүрмөсөн хаагджээ. Мөн Шар цохион хийдийн түүхтэй Жа лам хэмээх халимаг гаралтай Дамбийжанцангийн намтар амьдрал үйл ажиллагаа тодорхой хугацаанд холбогдож байжээ. Тэрбээр 1911 онд монголд орж ирснийхээ дараа Шар цохион хүрээнд хэсэг зуур сууж байх үедээ уг хүрээг өргөтгөн бэхжүүлэхэд багагүй хувь нэмэр оруулж байжээ. Тэр ч бүү хэл Дамбийжаагийн сүүлчийн хатан явсан Шаваа хэмээх эмгэн 1970-аад оныг хүртэл Өмнөговь суманд амьдарч байгаад насан өөд болжээ. Холбогдох эх сурвалж: 1. Тагнуулын Ерөнхий Газрын Архив. ФА – 1 , д – 3 , хн – 5 2. Өмнөговь аймгийн Улиастай багийн иргэн өндөр настан Өлзийсүрэнтэй хийсэн ярилцлагаас.
Description of location :
The site is located on the left bank of the A Khovd river at the area of Shar Tsekhe. The name given to the monastery is Shajinbadrakhiin Ulaan. The site was located on the south side of the Ulaan mountain. A sacred ovoo is on top of the Ulaan mountain. Local monks piled that ovoo up and the ovoo brings good luck. Currently Munjig bag’s centre is located there. Herders spend all year except the summer months at the centre. So there are always people at the site and many cattle shelters are built with twigs and bushes. The soil is very sandy due to the desertification in the area. There is a hospital and a primary school at the bag centre. During the winters and the springs trucks with coal, Khar Tarvagatai of Bayan Ulgii province, pass by the site. There are no other sacred or worshiped places near the site. But 200 km. to the southeast are the mountains of Altan KHukhii where the State ceremonies take place. West from the site on the other side of the river is located Nogoon nuur sum of Bayan Ulgii province. So Kazakh herders pasture their cattle on the site side of the river causing the site to be covered with soil and grass.
GPS readings :
North 48° 55’ East 091° 15’
Estimated site dimensions (metres) :
Side1: 400 Side2: 200 Side3: 500 Side4: 200 Side5: Side6:
Revived temple on site :
No
Status of site at time of survey :
At the centre of the site there are clear building base outlines of 3 structures. The outlines of the outer fence is very faded. On the southeast side of those main 3 outlines there are 26, on the back side there are 2 rows of 16 & 26 ger outlines. As we understand those are the local monks residences. Even today, plenty of roof tiles,coins and worship-related containers can be found. Locals do not let people dig and build gers right on the site. Otherwise it is believed that something bad happens,like children getting sick. The 3 main outlines are 20-30 cm high but the ger outlines are not very clear. They might disappear completely in a few years time. Things that were found from the site people collected and put in the ground Seven kilometers to the north east but we didn’t find any marks of doing that. Also we were told some of the things found from the site were burnt on the southeast side of the site, we looked to see if the marks of that burning are visible. Poking the ground, ash & dark soil come out. This monastery was the biggest one in Durvud khoshuu. Lama Dmbiijantsan used to be here and locals speak well of him.
Old monastery/temple revived:
No
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Date of Reviving:
Monks in Old Temple :
over 300 monks
over 300 monks
Form Number :
УВӨГ 004
Survey Team :
Team А
