Gandanrashdarjaalin
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Gandanrashdarjaalin,Tsalgaryn khuree,
Rinchen Number :
24
Rinchen Name :
Tsalgaryn khuree
Type of Temple :
Monastic School
Aimag Temple located in :
Uvs
Sum Temple located in :
Malchin soum
Old Aimag Name :
Zasagt Khan
Old Sum Name :
Dorvod dalai khany khoshuu Baydyn jonon beiliin khoshuu
Precis History(In Mongolian only):
Увс аймаг Малчин сум. Цалгарын хүрээ. Арван баядын хошууны шашин номын нэг төв болсон Цалгарын хүрээ нь анх Төгсбуянтын хүрээнээс салбарлан тэрхүү хүрээний хурлын дэгийг авч 1780-аад оны үед Цалгар гэдэг газар суурьшиж анхны сүм дуганаа барьж төвхнөжээ. Одоо энд өвгөн Цалгар хэмээх туурь нь байдаг. Эндээ даруй 100 шахам жил болоод 1880-аад оны дундуур нутаг хошуундаа буурь сэлгэн нүүсэн нь одоо залуу Цалгар хэмээх нэртэй болжээ. 19-р зууны сүүлч үеэр 1000 шахам ламтай байсан ба 1920-иод оны үед 150 орчим ламтай болж цөөрсөн гэдэг. Цалгарын хүрээний түүхэнд холбогдох ялангуяа 1875 онд буурь сэлгэн нүүж Цалгар өлгий дээр суурьшсан залуу Цалгарын хүрээний тухай “...Хуучин арван баядын Жонон бэйлийн хошуу хүрээ болж үүссэн.Эргэн тойрон 1500 метр газар оршин буй.Нийт дуган 5.Үүнээс таван жангийн дуган 1, нэгээс гурван жангйин дуган 1, хоёр жангийн дуган 2, Онц их хуучирсан бус.Харин Чойрын дуган нилээд хуучирч буй.Бү лам нар 152 буй.Энэ хийд одоо буй Цалгар Өлгий дээр байгуулах сэдэв байгуулах сэдэв гаргаж аргын 1875 он бөгөөд жарны гал хулгана жил хавар цаг энэ хүрээг байгуулав.Эрх чин вангийн хошууны захирагч Үймаашийн ах Засаг да лам Зонров, Дөрвөдийн хоёр, Баяд арав бүгд арван хоёр хошууг тэргүүлэн захирагч ноёд, чуулганы дарга Чагдаржав нар тэргүүлж их жас /сан/ байгуулж, 1877 онд Цогчин их дуганыг Дөрвөд Далай ханы хошууны мужаан Чойндон нарын зэрэг олон хүмүүс барив...” гэсэн түүхийн баримт эдүгээ Тагнуулын ерөнхий газрын архивт хадгалагдаж байна.1937 оны эхээр тус хүрээ 4 ламтай үлдэж яг хаагдахын өмнө нэг нь явж 3 лам үлдсэн ба 3 хүн хурал хурдаггүй ёстой, иймд диваажинд уулзацгаая хэмээн гурвуулаа тарж оджээ. Үүнээс 50 гаруй жилийн дараа 1990 онд тэрхүү үлдсэн 3 ламын хоёрынх нь хүү болох Бандийсанж, Ёндон гэдэг хоёр хөгшин Малчин суманд Цалгарын хүрээний хурал номыг сэргээж шинэ үеийн Гандандаржаалин хийдийг үүсгэн байгуулжээ. Холбогдох эх сурвалж: 1. Ч.Банзрагч, Б.Сайнхүү.”Монголын хүрээ хийдийн түүх” УБ.2004 2. Малчин сумын Гандандаржжаалин хийдийн тэргүүн Цэвээний Цэцгэнхүүтэй хийсэн ярилцлагаас. 2007.06.10.
Description of location :
The site is located on the shoreline of Tsalgar in the Malchin sum centre of Uvs province, on the summit of a high mountain Togtokh which is an extension of Khan Khukh mountain range. In the west of the sum centre is a worshiped mountain called Bayankhairkhan. This area occupies mountain rangeland of lush grass and densely grown trees. It is very hot in summer and heavy snow is known to fall during winter.
GPS readings :
North 49° 64’ East 093° 16’
Estimated site dimensions (metres) :
Side1: 1500 Side2: 1500 Side3: 1500 Side4: 1500 Side5: Side6:
Revived temple on site :
No
Status of site at time of survey :
The historical site has bases from the previous establishments. The 1st base is about 1 km. southwest of the sum centre which is called by locals “Tsalgariin Tuuri”. The Tsalgariin Tuuri is the base for the 1st establishment from the historical site. There are a few other building bases that are clearly visible. No other traces are visible. Later the Tsalgar Khuree (The Tsalgar Monastic city) is said to have moved to an area that is now the current sum centre. In 1990 in this area, construction materials from the monastic city were used to build a 1-story wool storage house for the trade department. Surrounding this site are constructions from the sum centre Malchin.
Site used for other purpose :
The temple which occupied the site of the current sum centre was dismantled and materials from it were recycled into construction of a building that is rented by a trading enterprise. It has been noted in the new temple and monastery diary.
Date of founding the monastery/temple :
1790
1890
Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1938 - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо хаагдсан: 1940 - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо нураагдсан:: - Ярилцлагын дугаар:
Site used for other purpose :
The temple which occupied the site of the current sum centre was dismantled and materials from it were recycled into construction of a building that is rented by a trading enterprise. It has been noted in the new temple and monastery diary.
Old monastery/temple revived:
Yes
Revived temple register number:
УВМЛ 012
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : Bandiin Samand - Ярилцлагын дугаар: 001
Нэр, цол хэргэм : Тавх гэлэн - Ярилцлагын дугаар:
Date of Reviving:
Year : October 4, 1990 - Ярилцлагын дугаар:
Monks in Old Temple :
138 monks
Notes :
Сумын төвөөс баруун өмнө зүг 1 км зайд "Өвгөн ... хүрээний туурь буй". Нутгийн ахмадаас лавлахад энд нэг гол цогчин дуган, сахиусын сүм байсан. Эдгээрийг туурийг олж үзээгүй. Гол 2 суурийн хэлбэр нь 19м, 22.5м, 6м, 8.4м, 11.4м, 19м, 14м. Суурийн байдлыг харахад 1, 6, 7, 7,-д 1р байр 2, 3, 4, 6-ны хагаст 1, тус бүр 2 байр байсан байж магадгүй. 7. Энэ хийд нь пропессор Б.Ренчин "Цангарын хүрээ" хэмээн тэмдэглэгдэж. Малчин сумын нутагт Өвгөн цангадын хүрээ, Цангадын хүрээ гэж 2 туурь бий. Өвгөн цангадын хүрэний туурийг бид авсан. Туурь дээр нь сумын төвийн албан газар, айлууд суурилсан учраас төдийлөн мэдэгдэхгүй. Нэг дуганы туурин дээр Цангадын хүрээ сэргэх зорилготой байна.
Form Number :
УВМЛ 011
Survey Team :
Team А
Цэвээний Цэцэнхүү
Oral History :
