Khangalyn noyon khutagt lamyn khiid
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Khangalyn noyon khutagt lamyn khiid,
Rinchen Number :
256
Rinchen Name :
Lamyn khiid, Soyolyg ilerkhiilegch-Gandanchoimbollin
Type of Temple :
Monastry
Aimag Temple located in :
Orkhon
Sum Temple located in :
Center of aimag, Bayanundur sum, Erdenet city
Old Aimag Name :
Tusheet Khan
Old Sum Name :
Daichin van branch
Precis History(In Mongolian only):
Булган аймаг Хангал сум. Хутагт ламын хийд Хуучин Түшээт хан аймгийн Дайчин вангийн хошууны нутаг одоогийн Булган аймгийн Хангал сумын нутаг буюу Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын зүүн зах уулын Баяжуулах Эрдэнэт үйлдвэрийн хаягдал усан сан-Хиймэл нуурын зүүн эрэгт энэ хийд төвхнөж байжээ. Анх тус хийдийг 1702 оны үед Манжийн хааны зарлигаар бурхны шашныг дэлгэрүүлэхийн тулд байгуулжээ. Хийд байгуулагдсан цагаас хойш 5 удаа Хутагт ламыг тодруулан ширээнд залсан байна. Энэ 5 хутагт гол төлөв орон нутгаасаа тодорч байв. Хамгийн сүүлчийн Хтуагт лам Аръяа нь 1924 онд таалал төгсчээ. Тус хийд нь цогчин, чоймбол, хайлан, бадамёга, мамба, дүйнхор, гүнригийн дацан зэрэг 6 дацантай байсан ба мөн хамгийн сүүлд гүдэнгийн дуган хэмээх сүүлчийн Хутагт ламын шарилыг занданшуулсан шарилын дуганыг босгосон байна. Нийтдээ 130-аад ламтай, 6 аймагтай, Гомбо сахиустай, Богдын хүрээний дэгтэй хийд байжээ. Цам гарах майдар эргэх, хайлан хурах, нүгнээ сахих, ганжуур эргэх зэрэг хурал номын томоохон зан үйлүүдийг тогтоосон хугацаанд хийж заншсан гавжийн дамжаа барьдаг байв. Тус хийдийн лам нар дотроос Жаргал гэгээн, Чимэд цорж, Юндэн лам зэрэг эрдэм чадалтай лам нар олон байжээ. Жил болгоны зуны эхэн сард дэргэдээ байсан Алтанбулагийн рашааны овоо, зуны дунд сард Эрдэнэт уулын овоог тус тус тахидаг байв. Хийдийн лам нар Эрдэнэт уулыг шүтэн биширч томоохон мяндагтан, ихэс дээдэс лам нар Эрдэнэт уулыг 9 эрднээс 6 эрднийг нь хадгалсан баялаг уул боловч хожим дуусч байхгүй болох учиртай уул хэмээн ярьцгаадаг байсан ажээ. 1937 оны сүүлчээр тухайн үеийн төр засгаас сүм хийд лам нарын эсрэг явуулсан бодлогын үрээр Хутагт ламын хийдийн хурал ном хаагдаж хийд орон эзгүйрчээ. Эзгүй болсон хийдийн сүм дуганыг шууд нураалгүй бурхан тахил ном судрыг нь шатааж устгаад харин сүм дуганыг нь ашиглан 1940-өөд оноос мал тууврын дамжин өнгөрүүлэх бааз болгожээ. Өөрөөр хэлбэл 1940-өөд оноос эхлэн ялангуяа дэлхийн 2-р дайны жилүүдэд төвийн аймгийн нутгуудаас хойшоо Орос руу тууж гаргаж байсан малыг энэ баазаар дамжуулан гаргадаг байв. Бүр Ламын хийдийн бааз нэртэй байжээ. Одоо тус хийдийн сүм дуганы туурь уулын баяжуулах Эрдэнэт үйлдвэрийн технологийн хэрэгцээнд ашиглагдсан хаягдал ус болох Хиймэл нуурын зүүн талын усан доор орж алга болжээ. Харин 1990-ээд оны үеийн нийгмийн өөрчлөлт шинэчлэлтийн үр шимээр Хутагт ламын хийдийн хурал номын үйл ажиллагаа дахин сэргээгдэн Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын төв буюу Эрдэнэт хотод байгуулагдан хурал номын үйл ажиллагаагаа үргэлжүүлж байна. /Хутагт ламын хийдэд шавилж асан 95 настай эдүгээ Улаан баатар хотын Дамбадаржаалин хийдэд хурж буй Очиржанцан гуайтай хийсэн ярилцлагаас 2007.08.08/
Description of location :
The site is located in the northern west side of forest steppe region at the center of Orkhon aimag, Erdenet city. The site was covered with artificial lake that was created by waste water of Erdenet factory and garbage outlet of Erdenet city.
GPS readings :
North 49° 05’ East 104° 09’
Revived temple on site :
No
Status of site at time of survey :
The site was completely erased. It blew over artificial lake of UBU’s waste in the eastern north side and garbage dump of Erdenet city which locates north. I took some photos expressing present situation.
Date of founding the monastery/temple :
1702
Navaan lama
Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1937-1938 - Ярилцлагын дугаар:
Огноо нураагдсан:: 1939-1940 - Ярилцлагын дугаар:
Old monastery/temple revived:
Yes
Revived temple register number:
ОРБӨ 007
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : Jadambaa - Ярилцлагын дугаар: 001
Нэр, цол хэргэм : Puntsag - Ярилцлагын дугаар: 001
Нэр, цол хэргэм : Dalkhaa - Ярилцлагын дугаар: 001
Date of Reviving:
Year : 1990 06 08 - Ярилцлагын дугаар:
Monks in Old Temple :
Form Number :
ОРБӨ 001
Survey Team :
Team E