![](/images/logo_2019.jpg)
Zuun janjin Choiryn khiid
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Zuun janjin Choiryn khiid,Goman baldan dashgomanlin,Zuun choir,
Rinchen Number :
628
Rinchen Name :
Choiryn khiid
Type of Temple :
Monastic School
Aimag Temple located in :
Govisümber
Sum Temple located in :
Sumber khiid
Old Aimag Name :
Setsen Khan
Old Sum Name :
Borjigon setsen vangiin khoshuu
Precis History(In Mongolian only):
Чойрын хийд Хуучин Түшээт хан аймгийн Боржгон Сэцэн вангийн хошуу одоогийн Дорноговь аймгийн Сүмбэр сумын нутаг Чойрын Богд уул Сансар уулын орчим Марзын хоолой гэдэг газар энэ хийд төвхнөж байжээ.Зүүн чойрын хийдийн эхлэл нь 1738 онд Засаг бэйл Дагдандоржийн үед байгуулагдсан “Шашныг өрнүүлэгч” хэмээх сүмээс эхэлжээ.Анхны энэ сүмийг Оцол сансар уулын баруун талд үүсгэсэн байна.Удалгүй 1821 онд Засаг бэйс Намжилдоржийн үед Манба дацанг байгуулж Жүш, Лхантав тэргүүтэй эмийн судар ном үзүүлж эхэлжээ.Мөн Жүд дацанг 1828 онд Засаг бэйл Гончигжавын үед байгуулан хурал ном хуруулах болов.Дараа нь 1854 онд мөн Засаг бэйл Гончигжавын үед зурхай ба Дүйнхорийн номын сургууль байгуулсан байна.Зуны эхэн сард Чойрын богд уулыг намрын эхэн сард Оцол сансар уулыг тус тус тахидаг байв.20-р зууны эхэн үеэр Чойрын хийд нь 1500 шахам ламын данстай, Цогчин, Дүйнхор, Манба, Жүд, Ганжуурын, Чойрын зурхайн гэсэн 8 сүм дугантай ном судар хэвэлдэг бархантай байжээ.Мөн зун Жүдийн дацангаас Цам гардаг намартаа Майдар эргэдэг, намрын дунд сард Ганжуур эргэдэг байлаа.Үүний зэрэгцээ 45 хоногийн Хайлан хурах бас Нүгнээ сахих ёсыг 5-7 хоногт хийдэг байв.Зүүн чойрын шүтээн нь Дамдинчойжоо, Лхам сахиустай байжээ.Энэ хийд нь баруун Зуугийн дэгтэй байсан ба Харин Баруун чойрын хийдл нь их хүрээний дэгтэй байсан тул 2 Чойрын дэг хоорондоо тохирдоггүй байсан байна.Зүүн чойрт дом, гавьж, аграмбын дамжааг барьдаг байсан ба гавжийн дамжаа аграмбын дамжааг жилдээ 1 удаа 2-3 хүн, 3-4 хоног ном хаялцаж дамьжаа барьдаг байжээ.Энэ хүрээнд 2-3 зоч лам байсан ба тэд ихэвчлэн хуралд суудаггүй хүрээний гадна суудаг байжээ.Харин хандмаа нар байсангүй.Хүрээ нилээд хэдэн жастай байсан ба Заргын жас, Хоолтын жас, Ламын жас, Хээрийн зуу жас, Чойрын жас, Шинэ бүрдийн жас, Далиу сүргийн жас зэрэг жасууд байв.Энэ жасууд хүрээний ойролцоо 1 өртөө газрын дотор байсан ба Заргын жас нь Рэгзэв шүтээнтэй зуны хуралтай байв.Хээрийн зуу жас нь 1-2 дацантай зун байнгын хуралтай өвөлдөө цагийн хуралтай байв.Ламын жас нь мөн зуны хуралтай байсан ба энд харин Хайлан хурдаг байжээ.1937 оны эхээр 200-гаад жилийн түүхтэй Зүүн чойрын хийд хаагдаж хурал номын үйл нь тасаржээ.Дээрх баримтуудаас үзвэл Зүүн чойрын хийд нь Түшээт хан аймгийн Боржгон Цэцэн вангийн хошууны төдийгүй монголын буддын шашны Гүн ухаан судлалын томоохон төв, суурин амьдралын хэв шинж бүрдсэн хүрээ байжээ.Харин 1990-ээд оны үед 50 гаруй жилийн дараа Зүүн чойрын хийдийн хурал номыг сэргээж эхэлсэн ба энэ үед 40-50 настай өвгөн лам нар цуглаж хурж эхэлсэн бол одоо цөөхөн лам үлдсэн хурдаг ажээ. Соном дайчин хошууч-Абтай сайн хааны дүү Абуху мэргэн ноён түүний Хөвгүүн Ангахай мэргэн ноён, түүний хөвгүүн Соном Дайчин хошууч 1640-1670 оны үед амьдарч байсан Санжаабалсан-Соном дайчин хошуучын төвдөөс урьж ирүүлсэн лам, Түүний хойд дүрийг Говийн догшин ноён хутагт гэдэг ажээ. Холбогдох эх сурвалж: 1.Далан жаргалан сумын иргэн өндөр настан Чойрын хийдэд шавилж сууж байсан Дэндэвийн Ишсамбуу гуайтай хийсэн ярицлагаас 2007.07.20 2.Ч.Банзрагч Б.Сайнхүү “Монголын хүрээ хийдийн түүх” УБ 2004
Description of location :
The site is located among rocky hills in an area called Ar Marz with the Marzan valley lying to the south-west of Choiriin mountain. Choiriin Bogd mountain is on the north-east side of the site, and behind this is Sansar mountain. Tsoorkhoi spring is on the south-west side. A small mountain called Tsagaan mountain is on the north-west side of the site. The three mountains, Choiriin, Sansar and Tsagaan, are sacred.
GPS readings :
North 46° 12’ East 108° 45’
Estimated site dimensions (metres) :
Side1: 700 Side2: 700 Side3: 700 Side4: 700 Side5: Side6:
Revived temple on site :
Yes
Status of site at time of survey :
Currently there are no remains of any temple buildings on the site except for some outlines of temples and gers. White Tara and mantra script stone outlines were created on the hill.
Date of founding the monastery/temple :
Dagdandorj
Borjigon
1738
Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1937 Fall - Ярилцлагын дугаар:033
Огноо нураагдсан:: 1938 Spring - Ярилцлагын дугаар:033
Old monastery/temple revived:
Yes
Revived temple register number:
ГСЧР 021 not on site and ГСЧР 149 on site
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : Sharavdorj - Ярилцлагын дугаар: 032
Нэр, цол хэргэм : Galsannamjil - Ярилцлагын дугаар: 033
Нэр, цол хэргэм : Other 20 people - Ярилцлагын дугаар: 033
Нэр, цол хэргэм : Ishsovd - Ярилцлагын дугаар: 032
Date of Reviving:
Year : 1991 (ГСЧР 021) - Ярилцлагын дугаар: 033
Year : 1990 (ГСЧР 149) - Ярилцлагын дугаар:
Monks in Old Temple :
1000-1500 monks
1500 monks
Notes :
See Mongolian record.
Form Number :
ГСЧР 147
Survey Team :
Team E
Дэндэвийн Ишсамбуу
![](/images/lamas/L201.jpg)
Oral History :
Чогсомын Ишдовдон
![](/images/lamas/L372.jpg)
Oral History :