Beisiin khuree
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Beisiin khuree,Beiliin khuree,Beiliin khuree,
Rinchen Number :
37
Rinchen Name :
Torguud beiliin khuree, Gandanshadarpeljeelin, Bulgan khiid
Type of Temple :
Monastic School
Aimag Temple located in :
Khovd
Sum Temple located in :
Bulgan soum
Old Aimag Name :
Zasagt Khan
Old Sum Name :
Bulgan soum Mandal khoshuu
Precis History(In Mongolian only):
Ховд аймгийн Булган сум, Торгууд Бэйлийн хүрээ Бэйлийн Торгууд нь Булган сумын 5-р суман Торгуудын бүрэлдэхүүнд ордог Торгуудын нэгэн хошуу юм. Торгууд ноён баатар увшийн хүү Шархүүхэн 1758 оны бослдогын дараа Халимагт очоод 1771 онд буцаж ирэхэд нь манжууд түүнийг Бэйсээр өргөмжлөн энэ үеэс бэйлийн Торгууд хэмээн түүний албат, харъяат нарын нэрлэх болжээ. Бэйлийн Торгуудын хүрээ нь 100 гаруй гэртэй, дотоод зохион байгуулалтын хувьд Вангийн хүрээтэй адил. Харин шүтдэг бурхны хувьд арай өөр “ Бурхан багш” хэмээх шүтээнтэй байв. Энэхүү бурхан багш хэмээх шүтээн нь томоороо 40 литрийн битоны хэмжээтэй, гуулиар цутгаж хийсэн алтан нүүртэй, нүцгэн биетэй, эрэгтэй хүний хөөмөл бурхан байжээ. Бурхан багш хэмээх энэ бурхнаа хүрээ хийд нүүдэллэх үед буух газартаа урьдчилан тусгай айл бэлтгээд тэнд түрүүлэн жороо мориор залж аваачин уншлага хийдэг байжээ. Жороо морь унадаг энэ бурхныг эмээл дээр тусгай суурь хийж тэр суурин дээр тусгай хайрцганд хийж бөхлөөд хөтөлж явдаг байв. Энэ бурхан багшийн залардаг гэр нь 10 ханатай бөгөөд 10 атан тэмээнд 5 гөнөр хүн ачдаг байжээ. Бэйлийн Торгуудын хүрээ нь Булган сумын нутаг Далтын ам хэмээх газар суурьшиж байгаад 1931 оны үед баруун хил хязгаарын түгшүүртэй цаг үед хаагдаж үгүй болсон байна.Уг хүрээний үүсэл түүхэн замналын тухай Тагнуулын ерөнхий газрын архивт “...Бэйлийн Торгуудын хүрээ 100 гаруй нэртэйгээр нүүдэллэн явдаг. 10 ханатай том гэрт” Бурхан багш”-ийг залж тахина. Торгууд Бэйлийн хошууны ардууд нь тайж Увшийн харъяат нар бөгөөд Ижил мөрөнд нүүж очиж хэдэн жил болоод 1758 онд буцаж иржээ. Арвангуравдугаар жарны 15 дахь усан морин жил /1762 он/ Баруун Зуугийн Дашлхүмбэ хийдээс Бурхан багш, Лхам сахиус, Зонхуба 3 бурхныг 20 ламтай залж ирээд “Хадүйшадарпэлжэлин” хэмээх хийдийг тогтоов. Лам Эрдэнэ унзад, захирагч Эрх хар нар удирдан Бурхан багшийн жас тогтоов. Эхний үед 10 тэмээ, 20 адуу, 22 үхэр, 105 хонь , 21 ямаатай байв. Арвангуравдугаар жарны төмөр үхэр жил 1781 онд Таравын жас, арвандөрөвдүгээр жарны төмөр хонин жил /1811 он / маанийн жас тус тус тогтоон байгуулжээ...” хэмээн бичсэн баримт эдүгээ хадгалагдаж байна. Холбогдох эх сурвалж: 1.Булган сумын өндөр настан Цэвэлээ гуайтай хийсэн ярилцлагаас 2. М. Буяндэлгэр “ Минжит булган нутгийн хураангуй бичиг” Уб 2003 3.Ч. Банзрагч, Б. Сайнхүү “ Монголын хүрээ хийдийн түүх” УБ 2004
Description of location :
The site Beil Khuree of Torguud (The Beil Monastic city of Torguud) is located on the eastern shore of the Bulgan River on the inner slopes of the Mongol Altai mountain range. This is gobi range. Bulgan sum centre is located 5 km. south of Beil Khuree. In the sum centre is a mountain Burenkhairkhan Uul which has been worshiped by the Torguud of Beil. Thus the Khuree of Beil was located at the back of the Burenkhairkhan.
GPS readings :
North 46° 05’ East 091° 31’
Estimated site dimensions (metres) :
Side1: 50 Side2: 1,30 Side3: Side4: Side5: Side6:
Revived temple on site :
No
Status of site at time of survey :
This area is located on the rocky, eastern shoreline of Bulgan river and it has dense grass, sometimes 40 – 50 cm. tall. If you look closely, the area was occupied by a ger whose base soil is now covered. Because the area was once occupied by a monastic city, it is untouched by the locals except a trace of motorbike trail right across the site base. This is not well received by the locals. There are four-season dwellings used by the locals and the local landmark Burenkhairkhan mountain is clearly seen from the site base. About 200 m. north of the historical site is a feather-grassed convex area on which there are traces of 2 stupas made from mud. Torguud people call them ‘shan’. These 2 stupa bases are located 20 km. true north from the monastic city and a story goes that the two stupas were built to shield from wind coming from the Char and Tsagaan mountain passes. Lately the story has changed and it is said that the stupas were built to protect the monastic city from bad luck. Traces of the stupas can barely be seen. From on high where the stupas were built, the monastic city base and the passes are seen on the same level. To the west of the stupas are traces of a well dug by Gegeenten of Beiliin monastic city. The mouth of the well is sunk and a few pieces from the wood structure remain in the area. The Beil Monastic city had a temple and a few Mongolian gers. The historical city is located on the shore of Bulgan river, occupying a small area of lush grass and is subject to human traffics so traces of the historic site are diminishing.
Date of founding the monastery/temple :
1910
Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1938 - Ярилцлагын дугаар:
Огноо нураагдсан:: 1938 - Ярилцлагын дугаар:
Old monastery/temple revived:
No
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Date of Reviving:
Monks in Old Temple :
about 40 monks
about 40 monks
Notes :
1. Locals call it Beiliin Khuree or Beisiin Khuree.
2. In B. Rinchen’s list it is also recorded with two names Torguud Beiliin Khuree – Gandan Shadapeljeilin on the shore line of Bulgan Gol and also Bulgan Khiid (Burenkhairkhan).
11 – 13. Locals believe that the Beiliin Khuree was built around 1910. Because the monastic city originators Torguud people lived a nomadic lifestyle, migrating between Mongolia and China, the monastic city had nomadic features: it was home to only 30-40 monks, small in size and constructions were made of felt gers.
Form Number :
ХОБГ 093
Survey Team :
Team А