Khoshuu khural

Read in Mongolian

Name(s) of Temple :
Khoshuu khural,Ulemj arvijuulagch khiid,Ongiin khoshuu khiid,Gandan shaduvlin khiid,

Rinchen Number :
719

Rinchen Name :
Khoshuu khuree /Tushee vangiin khuree, Ongiin golyn khuree, Gaikhamshirt sain bilegt sum/

Type of Temple :
Monastic City

Aimag Temple located in :
Omnigovi

Sum Temple located in :
Mandal ovoo sym

Old Aimag Name :
Tusheet Khan

Old Sum Name :
Tushee gunii khoshuu/ Дэлгэрхангай уулын хошуу /

Precis History(In Mongolian only):


Өмнөговь аймаг Мандал овоо сум. Түшээ вангийн хошуу хүрээ. /Онгийн хүрээ./ Түшээт хан аймгийн Говь түшээ ван Лхамсүрэнгийн хошууны гол хүрээ болох Онгийн хүрээ нь Дэлгэрхангай сумын төвөөс баруун урагшаа 70 орчим км-т Мандал овоо сумын нутгийн хойд талд Чандмань уулын өмнө бэлд суурьшиж байжээ.Тус хүрээг үүсэн байгуулагдсан тухайд “...Түшээт чин ван Лхамсүрэнгийн хошуунд анх Чин Улсын Энх амгалангийн 47-р /1709/ онд харьяат засаг ноён Доржванчигийн үед олон сүсэгтэн эвсэн нийлж Дээдийн шавдан бататгах ба хамаг амьтны тусын тулд уул хошууны нутаг Онги голын зах Түг овоо хэмээх газар сүм,суварга хэд хэдийг байгуулсны дараа Чин улсын хааны зарлигаар “Гайхамшигт Сайн Билэгт сүм” хэмээн нэр шагнасан.Энд Гүнрэг,Минтүг,Цам,Ярхайлин зэрэг хурал хурж дараа нь Цанид,Жүд,Дүйнхор,Манба дацангууд байгуулж олон зүйлийн хурал ном дэлгэрүүлэн буй...”хэмээн бичсэн баримт Үндэсний төв архивийн гар бичмэлийн фондод хадгалагдаж байна Нутгийн зарим ахмадуудын яриагаар 1840-өөд оны үед хошуу ноён С.Балдандорж /Балдорж/ цорж лам Барь Ёнзон Дамцагдорж нар үүсгэн байгуулсан гэж буй нь ташаа бололтой Доржванчиг---Анхны засаг Лидэрийн хүү.Хошууны 2 дахь ноён./1694-1728 он/ Дээдийн шавдан бататгах—Манжийн хаан эрүүл энх байж,урт удаан наслахын төлөө ном уншихыг ингэж нэрлэдэг байв.. Минтүг--“Акшоби” бурхны сүм буюу хурал. Тус хийд нь 19-р зууны сүүлч 20-р зууны эхээр 1000 орчим ламын данстай үүнээс хүрээнд байнга суудаг нь 400 гаруй.Манба,Зурхай,Жүд,Гүнрэг,Дүйнхор зэрэг таван дацан сургалттай,хүрээний гол шүтээн нь Улаан Жамсран байжээ.81 тохой өндөр Майдар бурхантай байсан ба зуны эхэн сард Майдар эргэх ёслол хийдэг.75 цамтай байжээ.Жил бүрийн зуны эхэн сард Дэлгэрхангай уулыг тахидаг байсан байна.Энэ хүрээнд олон арван эрдэм чадалтай лам хувраг байснаас хамгийн нэрд гарсан нь Доёд зурхайч гэж алдартай зурхайч байжээ.Дээрх наян тохой Майдар бурхныг Түшээт ван Лхамсүрэн, аграмба Бавуудорж, гүн Өлзийноров нарын идэвхитэй оролцоогоор 25 мянган лангаар 1920-иод оны үед бүтээжээ.Майдрын дуган Чойр, Гүнрэг, Дүйнхор, Манба, жүдийн дугануудаас гадна хойд талаараа цувараа олон суваргатай байжээ.Мөн 5 дацантай Майдар эргэдэг, Сор залдаг, Лянх хурдаг байжээ. 8-р Богд Жавзандамбыг анх Төвдөөс залахад Их хүрээний ноёд мяндагтнууд энэ хүрээн дээр угтаж авч байсан түүхтэй.Сүм дугануудын гадна талаар лам нарын сууц эд хөрөнгө агуулдаг шавар модон олон хашаатай хятадын мухлаг дэлгүүр тоосго боловсруулдаг бааюутай төвлөрсөн суурин газар байжээ.Тус хүрээний хурал ном 1935 оны өвлөөс бүрэн хаагдсан ба сүм дуганы бурхан тахил судар ном үндсэндээ бүгд устгагдсан бололтой.Одоо шинээр сэргээгдсэн сумын Дашчойнхорлин хийдэд тахилын хоёр мөнгөн цөгц л үе дамжиж иржээ.Хүрээний туурин дээр одоо хэдэн жижиг шавар дуганы ором,мөн айраг хадгалж байсан гэх газар ухсан зоорь маягийн нүх үлдсэн байна. Энэхүү Онгийн хүрээ нь 18-20-р зууны үеийн Түшээг Хан аймгийн Говь Түшээ гүний хошуу,Богд хан уулын аймгийн Дэлгэрхангай уулын хошууны/1923-1931 он/ буддын шашны ном соёлын том төв болж байжээ. Холбогдох эх сурвалж: 1.Монгол Улсын Үндэсний төв архив.ФА-3 , д-1 , хн-1011. 2.Дэлгэрхангай сумын Дашпунцаглин хийдийн тэргүүн лам Батсүхтэй хийсэн ярилцлагаас./2007.06.25./ 3.Мандал овоо сумын иргэн өндөр настан Бархүүтэй хийсэн ярилцлагаас /2007.05.27/

Description of location :
The site is located in a desert steppe region with scarce vegetation and sandy ground. Along the west side of the site runs a tributary of the Ongiin river called Turyn river. Delgerkhangai mountain and its range Shashir mountain is on the north-east side of the site. A nearby sacred site is the Ulziit ovoo. The site is located 60Km south of Umnugovi aimag’s Mandal ovoo sum. Bari Lamiin Khiid and Hutagt Urshuuliin Khiid are on the north bank of the Ongiin river about 30 to 40Km away. From the sum centre these khiid are 60Km to the north.

GPS readings :
North 45° 10’  East 104°  07’

Estimated site dimensions (metres) :
Side1: 300- Side2: -500 Side3: 500- Side4: -700 Side5: Side6:

Revived temple on site :
No

Status of site at time of survey :
Currently only the demolished foundation of the khiid is visible in the area. Since the demolition, the khiid had not had any religious practice. In short the demolished base has the following visible signs: ground was dug and looted, sum dugan, housing base, building materials /muddy walls of a building, broken brick pieces, roof vase, base stone / etc site leftovers cover the area. The site has piles of dirt lying around and there are no ruins left on the site.

Date of founding the monastery/temple :
Khural nomnoo ankh Oichiin tsaga
Manjiin khaany uye 1840
1877
1864

Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1927-1928 spring - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо хаагдсан: 1938-1939 - Ярилцлагын дугаар:002
Огноо нураагдсан:: - Ярилцлагын дугаар:

Old monastery/temple revived:
Yes

Revived temple register number:
ДУДХ 008

Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : unknown - Ярилцлагын дугаар:

Date of Reviving:
Year : 1990 - Ярилцлагын дугаар:

Monks in Old Temple :
800-1000 monks
500 monks
500-800 monks
2000 monks

Notes :
In B.Rinchen’s map Ongiin khoshuu khiid is registered as being in Delgerkhangai sum. It is called both khuree and khiid. The first location of Ongiin khoshuu khiid was on the south side of Dun ovoo and on the west bank of Turyn gol. The name was Uvgun khiid. Local elders say Chinese soldiers burnt it down so it was built on the other side of the river. Khoshuu khiid’s Tibetan name is Lundjaijurjur. See also ДУДХ 017 - site surveyed twice.

Form Number :
ӨГМО 001

Survey Team :
Team E

Д.Цэцэгмаа Бархүү


Oral History :

Дэлгэрийн Ням


Oral History :

Газрын зураг / Map

Site Plan

Site plan drawn by surveyors Site plan drawn by surveyors Site plan drawn by surveyors

Цуглуулсан баримтууд / Materials collected

ӨГМО 001  ATSF  Дамсүрэн  Дамдинсүрэнгийн бичиж үдээсэн намтар  Гар бичмэл Хуудас : 1-9  0000-00-00      Е