Nomun khaany khuree
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Nomun khaany khuree,
Rinchen Number :
306
Rinchen Name :
Nomun khany khiid
Type of Temple :
Monastic School
Aimag Temple located in :
Selenge
Sum Temple located in :
Tsagaan nuur soum
Old Aimag Name :
Tusheet Khan
Old Sum Name :
Erdene vangiin khoshuu
Precis History(In Mongolian only):
Сэлэнгэ аймаг Цагааннуур сум. Жигмэддоржийн хүрээ / Товхор номун ханы хийд, Өршөөлийг соёгч хийд/ Хуучин Их шавийн харьяат Ялгуусан хутагт Номун хан Жигмэддоржийн хүрээ нь одоогийн Сэлэнгэ аймгийн Цагаанннуур сумын нутаг Товхор хан уулын бэлд анх 1836 онд шав тавин Цогчин дуган байгуулж Цогчин хурж эхэлснээр үүсжээ.Нутгийн сүсэгтэн олны дунд “Номун ханы хийд” хэмээн нэршсэн энэхүү хийдийг анх үүссэн тухай Улсын төв номын сангийн гар бичмэлийн фондод хадгалагдаж буй нэгэн баримтанд “...Тавдугаар үеийн хувилгаан Нямбуудорж Чин улсын Энх Амгалангийн цагт хар хулгана жил /1672/ Халхын газар хувилгаан гарч яваад Найралт Төвийн арвангуравдугаар /1735/ онд Жанч халсны хойно Зургадугаар үеийн хувилгаан Жамбалдорж Тэнгэрийн тэтгэсний тэргүүн /1736/ онд хувилгаан гарчээ.Төр гэрэлтийн арванзургадугаар /1836/ онд Түмэн өлзийн ном уншихын тулд Товхорхан хэмээх газарт өөрийн хүчээр тавин тасалгаат сүм байгуулж Жибзундамба хутагтын өршөөн хайрласан Ганжуур номыг залж дахиад таван зуу илүү лам нарыг суулгаж мөнхүү сүмд хэмээн нэр шагнан өгчээ.Басхүү лам, банди нарыг захирах тэмдэг бичиж олгон, да лам нэгийг тавьжээ...” хэмээн тэмдэглэсэн байна.1920-иод оны үед Товхор номун ханы хийд нь 450 орчим ламтай Цогчин, Хайлан, Жүд, Дэмчигийн, Сандуйн, Дарь эхийн, Сахиусын гэсэн 6 дуган Зурхай, Манба, Цаннид дацангуудтай сүм суварга нийлсэн бүгд 13-15 барилга байгууламжтай хийд байжээ.Хийдийн лам нар Цам гарах, Майдар эргэх, Нүгнээ сахих, Маанийн бүтээл хийх, Ганжуур эргэх зэрэг хурал номын зан үйлийг тогтмол хийдэг байв.Зуны тэргүүн сарын шинийн 8-нд Товхор хан уулыг тахих бөгөөд 10-нд Майдар эргэж Цам гардаг, зуны дунд сард Маанийн бүтээл хийдэг намрын эхэн сард Хайлан 45 хоног хурдаг намрын дунд сард 7 хоног Ганжуур эргэдэг байв.Номун ханы хийдэд Домын дамжаа Гавьжийн дажаа барьдаг байсан бөгөөд нийт лам нарын тал илүү хувь нь гэлэн цолтой 10 гаруй гавьж цолтон энэ хийдэд сууж байв.Тус хийд нь Эрдэнэ вангийн хүрээ Амарбаясгалантын хийдтэй харилцаа холбоотой ажиллаж байжээ.1937 оны их хэлмэгдүүлэлтийн үеэр уг хийдийн хурал ном хаагдсан бөгөөд одоо тус хийдийн сүм дуганы туурь үндсэндээ баларч үгүй болжээ. /Улсын төв номын сан. 9/517 , 3 / , 3 – 305/
Description of location :
The site is located at the base of Tovkhonkhan mountain and the Tsagaan nuur lake valley.
GPS readings :
North 49° 54’ East 105° 07’
Estimated site dimensions (metres) :
Side1: 400 Side2: 500 Side3: 400 Side4: 500 Side5: Side6:
Revived temple on site :
No
Status of site at time of survey :
The ruins of the main temple and other temples remain. A part of a mud wall at the height of 0.2-4.5 м also remains. The site is clearly visible.
Date of founding the monastery/temple :
1836
Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1937 - Ярилцлагын дугаар:
Огноо нураагдсан:: - Ярилцлагын дугаар:
Old monastery/temple revived:
Yes
Revived temple register number:
СЭЦН 011
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : Аж ахуйн нэгж байгууллагууд - Ярилцлагын дугаар:
Нэр, цол хэргэм : Нутгийн иргэд - Ярилцлагын дугаар:
Нэр, цол хэргэм : Сумын засаг дарга тамгын газар - Ярилцлагын дугаар:
Date of Reviving:
Year : 2004 оны 08 сарын 10 нд - Ярилцлагын дугаар:
Monks in Old Temple :
over 1000 monks
Notes :
Ninjidolbi Nomunkhan monastery was established by the Rentsendorj Nomunkhan, the 4th reincarnation of Nomunkhan Saraidorj, at the age of 37.
The ceremony of the display of four large appliqués of the Buddha together with his two chief disciples, Je Tsongkhapa with his two main disciples, the three Longevity Deities and Senge Aro used to take place in the monastery on the 4th day of the last month of summer. Each appliqué was in 25m. high and 12m. wide.
The monastery had three datsans: Tsanid (datsan for Buddhist philosophical studies), Jud (datsan for Tantra studies) and Duinkhor (Kalachakra studies).
The main tutelary deity was Damdin Choijaa.
The Maitreya procession used to take place at the monastery on the 17th day of the mid-summer month.
Form Number :
СЭЦН 023
Survey Team :
Team B