Uliastain ulaan sum

Read in Mongolian

Name(s) of Temple :
Uliastain ulaan sum,Tugs Buyant khiid,

Rinchen Number :
0

Type of Temple :
Temple

Aimag Temple located in :
Zavkhan

Sum Temple located in :
Uliastai

Old Aimag Name :
Zasagt Khan

Old Sum Name :
Uliastai khot

Precis History(In Mongolian only):


Завхан аймаг Улиастай сум. Мандзушир, Гэсэр сүмүүд. / Улаан сүм , Дэчиндаржаалин хийд/ Одоогийн Завхан аймгийн төв Улиастай хот нь Манж Чин улсын үед Сангийн хот, Худалдааны хот гэсэн хоёр хэсгээс бүрдэж байсан бөгөөд Сангийн хотод Манжийн амбан сайд, жанжин нар тэдгээрийн ойр шадар хүмүүс яамлан суудаг байв. Харин Худалдааны хотод хятад, орос худалдаачид , гар урчууд зэрэг хүмүүс суудаг байсан ба Сангийн хотод монголчуудын шүтэх Мандзушир бурханы сүм , Манж, хятад хүмүүсийн тахих Гэсэрийн сүм тус тус байжээ. Эдүгээ Улсын Төв Архивын фондод хадгалагдаж буй Олноо өргөгдсөний долдугаар он /1917/ 8-р сарын 10-ны өдрөөр огноолсон Сангийн хот доторхи Мандзуширын сүмийн цорж Чүлтэмийн албан бичигт “.. Мэдүүлэх учир урьд Чин улсын цагт Сангийн хотын дотор хойд гол этгээдэд нэгэн сүм байгулж бурхан шүтээн залаад тусгайлан олгуулсан нэр үгүй.Гагцхүү газар орны ард олон “Улаан сүм” , “Мандзуширын сүм” хэмээн адил үгүй нэрлэж байв. Улиастай дахь олон аймгйин хэрмэл лам банди нарын ном унших орон болгож сангаас бага сага нэмэр дэмжээ олгуулж дөрвөн цагт цөөн өдөр хурал тогтоож цорж , да лам, дэмч, гэвхүй 4 тушаал байгуулж явсаар эдүгээ энэ сүм машид хуучирч унахад хүрсэн бөгөөд зүүн этгээдэд зэрэгцэж байгуулсан хятад ёсны тахилгатай Гэсэр бурханы сүм мөн элж эвдэрснийг эргэн түшмэлд олгуулан тэднээс засацгаан сэлбэж буй..” Мандзушир “ сүмийн тухайд монгол улсын зүгээс засацгаан шинэтгэхэд өчүүхэн бид сүсгээр өглөг нэмэр эрж сүмийг ихэтгэн 16 өрөө болгож сэлбэн засацгааж ... Богд гэгээн эзэн, шашин амьтны тусын тулд тусгаар төр байгуулан шашныг дэлгэрүүлж амьтныг жаргуулсаар үүнд шавь боол болсон хувь заяаны эрхэмд шүтэж эдүгээгээс шашны баригч дээдсийн шавдан түг түмэн онд батдаж шашин төрийн үйлс дэлгэрэн бадрахын тухайд зориулж тус сүмийн газар өргөл барьц өргөж Богд эзэн хааны Шавьдан сольдов, Дүнрэв сольдов, Ерөөлийн хаан тэргүүтэн цогчин уншлагыг өдөр бүр мөнх болгон уншуулж хуврагт зэд, манз өргөж явахыг хүснэ хэмээснийг маш сайн явдлын дээд мөний тул даруй өргөл барьцыг хүлээн авч сүмийг сайн өдөр сонгож энэ 7 сарын 17-ны өдөр хурлыг үүсгэн эхлэж хуруулан буй...” хэмээн бичсэн байна. Энэ бичиг үйлдэгдэн БХМУ-ын Дотоод Хэргийг Бүгд Захиран Шийтгэх Яаманд ирсэний дараа 1917 оны 9-р сард Наймдугаар Богд Жавзандамба хутагтаас энэ сүмд Дэчиндаржаалин нэр шагнажээ. 1920-иод оны байдлаар уг сүмд 80 гаруй лам байнга сууж хурж байсан мэдээ байна. Уг сүм нь Манжийн эрхшээлийн төгсгөл үе буюу 1910-аад оны үед барилга байгууламжийн хувьд ихээхэн муудаж хурал ном хурах боломжгүй шахам болж байгаад 1914, 1915 оны үед сэргээн засварлагдаж хурал номын цар хүрээгээ өргөтгөн батжуулж улмаар 1917 оны намар Богд хааанаас албан ёсны нэр шагнуулж байсан боловч 1921 оны сүүлчээр хурал номын үйл ажиллагаа бүрмөсөн зогсож хаагджээ. Улиастай хотод байсан энэхүү Улаан сүм буюу Манзушир бурханы сүм нь / Дэчиндаржаалин/ Б.Ренчиний 1979 онд эрхлэн хэвлүүлсэн “БНМАУ-ын хэл шинжлэл угсаатны зүйн атлас”-ын сүм хийдийн жагсаалтанд бүртгэгдээгүй байна. Монгол оронд бурханы шашин дахин дэлгэрсэн 1990-ээд оны үед тус сүмийн хурал номыг сэргээн Улиастай хотод шинэ цагийн Дэчиндаржаалин хийдийг байгуулжээ. Гэхдээ Сангийн хотын хойд гол этгээдэд байсан Улаан сүмийн туурин дээр бус Улиастай хотын зүүн хойд тал Хүрээ толгойн өвөр хэмээх газар гэр дуган барьж байгуулагдсан байна. Одоогийн Улиастай сумын төвийн зүн хэсэг Богдын гол , Чигэстэйн голын хоорондын аралд Сангийн хотын хэрмийн туурь тодорхой байдаг тул энэ нөхцөл байдлыг ашиглан Улаан сүм буюу Манзушир бурханы сүмийн туурийг олж тогтоох боломжтой. Мөн 2007 оны 6-р сард Монголын БШИС-ын захирал гавьж Ш.Сонинбаяр Улиастай суманд ирж Дэчиндаржаалин хийдэд морилохдоо энэхүү Улаан сүмийн туурийг олж тодруулах санал хүсэлтийг тус хийдийн лам хуврагуудад тавьсан гэдэг. Холбогдох эх сурвалж: 1. Ч.Банзрагч, Б.Сайнхүү “Монголын хүрээ хийдийн түүх” УБ 2004 2. И.Майский “ Хуучин ба шинэ Монгол” УБ 1995

Description of location :
The site is located in Uliastai city, the centre of Zavkhan province. The area is amongst Bogd mountain range and on the bank of Chigestei river. The area is quite mountainous. There are no sacred places in the vicinity.

GPS readings :
North 47° 45’  East 096°  52’

Estimated site dimensions (metres) :
Side1: 500 Side2: 600 Side3: Side4: Side5: Side6:

Revived temple on site :
Yes

Status of site at time of survey :
Since the 1990 a complex of several buildings have been erected on the site of Tugs Buyant Javkhlant monastery. Also on the south-west side of the site local families have built their houses, thus the original temple remains have been destroyed/covered up.

Date of founding the monastery/temple :

Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1937 - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо нураагдсан:: 1938 - Ярилцлагын дугаар:001

Old monastery/temple revived:
Yes

Revived temple register number:
ЗАУХ 070

Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : 3. Санж (Эрдэнэ-хайрхан) 2. Мянга (Эрдэнэ-хайрхан) 1. Чойжин ( Дуутын хүрээний лам байсан) - Ярилцлагын дугаар:

Date of Reviving:
Year : 1900 Ist revival on site 2005 2nd revival in soum centre - Ярилцлагын дугаар:

Monks in Old Temple :
not clear

Notes :
1.In around 1990, Tugs Buyan khiid was re-built on the front slope of KHureenii Tolgoi on the north east side of Uliastai city of Zavkhan province. Uliastai locals say that there was a red temple in Uliastai. 9. The site is not mentioned in the Rinchen’s map, also the locals do not have much information about the site. Even the young monks didn’t know much about it, only that there was an ‘Ulaan Sum’ and it was closed in 1937-38. The provincial museum did not have much information about this temple. We assume that as Zavkhan province has a number of big monasteries where famous monks lived and taught, a small temple like Ulaan Sum was left out of the research and did not invoke much interest. Just before our visit Ven.Soninbayar, head of the Buddhism University in Gandan Monastery, visited the area and asked the local monks to research on Ulaan Sum. 14. In 1990 a few new temples of Tugs Buyantyn khiid are built on the site, apparently on the original foundations of the old temples. Detailed photos and information about the site are attached to ЗАУХ 066, thus we didn’t take photos of the site again. Another branch of Tugs Buyant was built on the south slope of Javkhlant Tolgoi. Thus the number of people to visit the Tugs Buyant on the old site has decreased significantly. Although we talk with several people who are interested in history, like Bayaraa and Seleed in Uliastai city, but we didn’t succeed to get much information about Ulaan Sum.

Form Number :
ЗАУХ 066

Survey Team :
Team А

Газрын зураг / Map