Zuun So Gunii Khuree
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Zuun So Gunii Khuree,
Rinchen Number :
290
Rinchen Name :
Zuun soo gungiin khuree
Type of Temple :
Monastic School
Aimag Temple located in :
Bulgan
Sum Temple located in :
Buregkhangai soum
Old Aimag Name :
Tusheet Khan
Old Sum Name :
Zuun So Gunii Khoshuu
Precis History(In Mongolian only):
Булган аймаг Бүрэгхангай сум. Зүүн Соо гүний хүрээ Түшээт хан аймгийн Жонон гүний хошуу /хожим Зүүн Соо гүний хошуу буюу Бүрэгхангай уулын хошуу/ одоогийн Бүрэгхангай сумын төвийн хойд талд Бүрээ толгойн ингэрт Зүүн Соо гүний хүрээ буюу Шаддубдаржааин хийд төвхнөж байжээ.Анх энэ хүрээ үүсэн байгуулагдахдаа Баян хангай уулын өвөрт төвхнөж байгаад хожим нь 1880-аад оны дундуур энэхүү бүрээ толгойн өвөр Шивэртийн голд ирж суурьшжээ.1720-иод оны үед байгуулагдсан гэх энэ хүрээ нь 1000 орчим ламтай 4 том дацантай Лхам шүтээнтэй, маш том хэмжээний Цам гардаг, мөн Майдар эргэх, Хайлан хурах, Нүгнээ сахих, Ганжуур эргэх зэрэг хурал номын зан үйлийг тогтмол хийдэг томооохон хүрээ байжээ.Хүрээнд Домын дамжаа, Гавьжийн дамжаа, маарамбын дамжаа барьдаг байсан байна.Уг хүрээ хийдййг үүсгэн байгуулагдсан тухайд эдүгээ Монгол улсын үндэсний төв архивт “...Анхны засаг тайж Пунцагравдан Чин Улсын Найралт Төвийн наймдугаар /1730/ онд бэйл Чимчүгнамжилын хошуунаас салж тамга олж, тусгай хошуу болж Гэр дугантай хүрээ байгуулан мөн онд Манба, Зурхай хоёр дацан үүсгэв.Тэнгэрийн Тэтгэсний /1736-1795/ онд Засаг тайж Гончигцэрэн хэдэн сүм байгуулж хувийн хүчнээр харьяат сүмд П Богд гэгээнтнийг залж гурваэ зүйлин тахил, наадам өргөж сүмд “Шаддубдаржаалин” нэр шагнуулж, цагаан хашаа барих, цорж нэгийн оронг байгуулах лүндэн буулгажээ.Төр Гэрэлтийн /1821-1850/ онд Засаг тайж Гимпилдоржийн үед Цаннид дацан байгуулжээ.Бүрэнт Засагчийн /1862-1874/ онд ҮП Богд гэгээнтнээ соёрхол айлтгасанд тус хийдэд Гавжийн мяндаг авч болно хэмээн лүндэн буулгасаныг хичээнгүйлэн дагаж одоо гавжийн мяндаг талбисаар буй.Мөн Бүрэнт Засагчийн /1862-1874/ онд Засаг Гимпэлдоржийн үед Жүд дацанг байгуулжээ.Бадаргуулт Төрийн /1875-1908/ онд гүнгийн зэрэг засаг тайж Ванчигравдангийн үед Дүйнхор, Гүнрэг хоёр зүйлийн номын сургууль байгуулжээ.Олноо өргөгдсөний хоёрдугаар /1912/ онд Очирдарь Богд эзэн хаан Эрдэний сууринд заларсан учир хишиг тархаах зарлигийг дагаж харьяат хийдэд “Шаддубдаржаалин” нэр, хурлын ханбод үе улиран тунгалаг цол, цорж нэгийн орон тогтоож, бага ламд хувилгаан ямба, да ламд торгон дэвсгэр, дэмч ламд шар цоохор олбог олбогтүн хэмээснийг хичээнгүйлэн дагаж шийтгүүлжээ.Эдгээр хурал сүм Шивэрт хэмээх газар нутаглан сууна” гэжээ” гэсэн бармт хадгалагдаж байна.Хүрээ хийд хаагдахын өмнө Дамбий гавьж Чүлтэм гавьж, Даржаа маармаба, Самбуу маарамба зэрэг эрдэм чадалтай лам нар олон байсан байна.1937 оны эхээр тухай үеийн төр засгаас сүм хийд лам нарыг хавчиж эхлэх үед тус хүрээнээс 60 шахам лам хувраг баривчлагдан явснаас Санжаа гавьж, Голио Даржаа, бас хятад маарамба хэмээн нэрлэгддэг нэгэн хүн имйг 3 хүн буцаж ирсэн гэдэг.1937 оны дундуур хүрээ хаагдсанаас хойш 1939-1940 онд сүм дуганыг зөөвөрлөхийг нь зөөж ихэнхийг нь шатаан устгажээ. Холбогдох эх сурвалж: 1.Тус сумын уугуул иргэн эдүгээ Улаанбаатар хотын харьяат 87 настай Сугар /Монгол улсын СГЗ хүүхдийн зохиолч Ж.Дашдондогийн ээж/ гуайтай хийсэн ярицлагаас 2007.08.12 2.Ч.Банзрагч Б.Сайнхүү “Монголын хүрээ хийдийн түүх” УБ 2004
Description of location :
The site is located in the Buregkhangai sum center. Two hundred meters north of the site is Buree tolgoi, in to the west is Darkhan Khairkhan, the north west (200 meter) is Zurkhiin Am and in the east is Zoorit mountain.
GPS readings :
North 48° 15’ East 103° 50’
Revived temple on site :
No
Status of site at time of survey :
The site is visible. The site ground is elevated 5-10 cm.
Date of founding the monastery/temple :
1723
Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1937-1938 - Ярилцлагын дугаар:
Old monastery/temple revived:
No
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Date of Reviving:
Monks in Old Temple :
around 1000 monks
around 1000 monks
Notes :
The locals call the monastery Zuun Gunii Khuree in accordance with its location in the territory of Zuun So Gunii Khoshuu, Tusheet Khan aimag.
The monastery was a large monastery in the Zuun So Gunii Khoshuu. There were 1000 resident monks. The monastery complex consisted of 14 datsans (colleges) and 4 aimags.
The tutelary deity of the monastery was Baldanlham burkhan (Shri Devi).
The monastery was first established in 1723 on the north bank of Ajirtyn gol river. It moved to the present site in 1892.
Form Number :
БУБҮ 054
Survey Team :
Team E
