Согогийн хийдийн тав
Read in English
Сүм хийдийн нэр :
Согогийн хийдийн тав,Хүрээний тав,
Ринчений зураг дах дугаар :
2
Ринчений жагсаалт дах нэр :
Согогийн хийд
Сүм хийдийн төрөл :
хүрээ
Байрлах аймаг :
Баян-Өлгий
Сум :
Улаан хус сум
Аймгийн хуучин нэр :
Засагт хан
Сумын хуучин нэр :
Алтайн Урианхайн долоон хошуу/ Мэрэнгийн хошуу /
Байршлын тайлбар :
Түүхэн газар нь Монгол Алтайн нурууны сав газарт Ховд голын зүүн талд Согог хэмээх жижигхэн голын эрэгт байжээ. Ховд, Согог голын хооронд туурь нь бий. Улаан хус сум Ховд голын зүүн хөвөөнд оршино. Сумын төвийн зүүн талаар 1 км орчим газар Согогийн гол урсан өнгөрч Ховдын голд цутгана. Энэхүү Согогийн голыг өгсөн 25 км газар яваад Улаан хус сумын 5-р баг буюу Согог багийн төвд очдог. Согог баг нь 9 жилийн сургуультай, бага эмчийн салбартай хүн ам олонтой том баг болно. GPS given for Ulaankhus sum centre
GPS хаяг :
North 49° 2’ East 89° 26’
Нийт газрын хэмжээ :
Side1: 5:8 Side2: 3:4 Side3: 3:4 Side4: 3:4 Side5: 5:6 Side6: 5:6
Сүм хэвээрээ үлдсэн :
No
Судалгаа явуулах үеийн байдал :
Согогийн голын хөвөөн дээр голын шаварлаг хөрстөй дэрс, сондуул ургасан цагаан шороон хөрстөй товгор газарт туурийн үлдэгдэл бий. Энэ нутагт Монгол хүн амьдрахаа болиод олон жил болсон учир одоо уугуул болох Казах иргэдээс асууж сураглан явж хүрэв. Казахууд Согогийн хүрээний туурь гэж нэрлэнэ. Хүрээ байх үеийн хэд хэдэн барилгын туурь мэдэгдэнэ. Тэдгээрийн хэмжих боломжгүй. Бас зарим туурин дээр тоосгоор хана мэт өрсөн тэр нь нойтон газарт шигдэн орсон бөгөөд тоосго нь мэдэгдэхгүй байдалтай. Харин тийм тоосгыг хавтгайгаар бус харин босоо байдлаар зэрэгцүүлэн сайн чигжүү өрсөн нь мэдэгдэнэ. Энэ нь Цэнгэл сумын Харганатын хүрээний туурийн үлдэгдэл тоосгыг өрсөн байдал, тоосгоны дүрс, хэмжээ, хийсэн цагаан шавар зэргээрээ адилхан байна. Үүгээр Монголчуудын барьж байсан нэг хэлбэрийн шашны байгууламж болох нь мэдэгдэнэ. Одоо энд суурьшаад байгаа Казахуудын зарим хэсэг нь Согогийн хийд бол Казахууд Монголд нүүдэллэн ирээд байгуулсан анхны Молда сүм байсан гэж өгүүлж байгаа нь үнэнд тохирохгүй мэт юм. Сүмийн туурийн баруун талд залгаа шахам Казах иргэдийн оршуулгын газар буй. Жил ирэх тутам Казахуудын оршуулга сүмийн туурийн гол хэсэгт ойртож байна. Туурийн зүүн талд 300 метр газарт Казах иргэд Монголд нүүдэллэн ирж суурьшсаны 130 жилийн ойд зориулан босгосон дурсгалын самбар байна. Энэ хөшөө самбарыг 1996 онд босгож, 100 гэр барьж их баяр хийжээ. Хөшөөн дээр “Монголд казахуудыг дагуулан ирсэн Жүлкин гэдэг хүний 180 насны ой, Монголд Казахууд ирсний 130 жилийн ойд зориулав” гэж бичсэн. Дэргэд нь мусулманы молда сүм барьжээ. Согогийн хүрээний тухай хөрш Цэнгэл сумын Тувачуудын залуу үе мэдэхгүй байна. Монголчууд энэ нутгаас XX зууны эхэн үеэс шахагдан гарсан тул Согогийн талаар мэдэх хүн үгүй шахам болжээ. Ийм учир Казахууд нь энэ түүхэн газрыг өөрийн Молда сүм байсан гэж ярихад хүргэсэн бололтой. Гэхдээ туурь Молда сүм биш болохыг харуулна. Археологийн судалгаа хийх шаардлагатай.
Сүм хийд байгуулагдсан он :
1800-д оны үе
Сүм хийд хаагдсан, нураагдсан он :
Огноо хаагдсан: Мэдэгдэхгүй - Ярилцлагын дугаар:
Огноо нураагдсан:: Мэдэгдэхгүй - Ярилцлагын дугаар:
тухайн газар шинэ сүм дугана баригдсан :
No
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : - Ярилцлагын дугаар:
Date of Reviving:
Year : - Number of recorded interview:
хуучин хийдийн лам нар
Тэмдэглэл :
2. Проф Б.Ринчэний бүртгэлд Согогийн голын эхэнд Согогийн хүрээ бий гэжээ. Энэ газар Согогийн хүрээний туурь бий. Нутгийн Казахуудын ихэнх нь Согогийн туурь гэнэ.
7. Согогийн хүрээний туурин дээр байгаа барилга байгууламж бүрийн суурийн хэмжээг нарийвчлан зурж тэмдэглэсэн болно
Хүснэгтийн дугаар :
БӨУХ 083
судалгааны баг :
Team А