Зостын хүрээ
Read in English
Сүм хийдийн нэр :
Зостын хүрээ,Сагсайн хүрээ,
Ринчений зураг дах дугаар :
6
Ринчений жагсаалт дах нэр :
Сагсайн хүрээ
Сүм хийдийн төрөл :
дацан
Байрлах аймаг :
Баян-Өлгий
Сум :
Сагсай сум
Аймгийн хуучин нэр :
Засагт хан
Сумын хуучин нэр :
Алтайн Урианхайн долоон хошуу-Итгэмжит бэйсийн хошуу
Товч түүх :
Баян өлгий аймгийн Сагсай сум. Сагсайн хүрээ Сагсайн хүрээ анх Шинжааны нутагт үүсээд удалгүй ХШ жарны модон мичин жил /1764 он/ Алтайн цаанаас нүүж Монголын нутагт ирээд түүнээс хойш 123 жилийн турш малчин ардуудыг дагаж нүүж явжээ.ХҮ жарны гал гахай жил /1887 он/ Сагсайн голд 30 жангийн сүм барьж хүрээг суурьшуулав.Энэ үед тус хүрээ 80 орчим лам хуврагтай байв.Гал луу жил /1916 он/ Да лам Жамба засаг ноён Нацагдорж нар 9 жангийн сүм барьж 160 гаруй лам нартай болжээ.1930 оны үед 300 гаруй лам хуврагтай байв.Сагсайн хүрээ хилийн чанадад 1763 онд үүссэнээс хойш 175 жилийн ой нь 1939 онд болжээ...” хэмээн бичсэн байна.1990 онд Буянт сумын төвд Сагсайн хүрээний хурал номыг сэргээн Рашчойлин нэртэй хийдийг байгуулжээ. Да лам Жамбаа-Сагсай хүрээний тэргүүн лам асан Засаг ноён Нацагдорж-Алтайн урианхайн итгэмжит гүн. 1914-1922 онд хошууг захирж явсан /Баян өлгий аймгийн ЗДТГ-ын ажилтан Г.Батсүхтэй хийсэн ярилцлагаас 2007.07.19/
Байршлын тайлбар :
Монгол Алтайн нуруунаас эх аван урсах томоохон голуудын нэг болох Сагсайн голын хөвөөнд Сагсайн хүрээний туурь бий. Энэ нь Алтайн Урианхайн Итгэмжит засгийн хошууны гол хүрээ байлаа. Эдүгээ Сагсай голын хөвөө эрэг дагуу Баян-Өлгий аймгийн Алтай, Буянт, Сагсай сумууд бий. /сумын төвүүд/ Хожим хүрээний туурин дээр Сагсай сумын Зост багын төв байрлажээ. 1970-1980-д оны үед тус сумын 1,2-р багийн төв нэгдэн хүний бага эмчийн салбартайгаар ажиллаж байсан. Багийн төвийн барилгууд хүрээний төвийн дээд хэсгээр байрласан. Одоо манаач бий. Өвөлд айлууд өвөлжинө. Зуны цагт голын өмнө талд аймгийн хүүхдийн зуслангийн газар ажиллана. Үүнийг Зостын зуслан гэнэ. Ойр хавьд тахилгатай уул ус байгаа хэсгийг заах хүн тааралдаагүй болно.
GPS хаяг :
North 48° 43’ East 089° 31’
Нийт газрын хэмжээ :
Side1: 300 Side2: 400 Side3: 20: Side4: :21 Side5: Side6:
Сүм хэвээрээ үлдсэн :
No
Судалгаа явуулах үеийн байдал :
Сагсайн хүрээний туурь нэн ялангуяа сүм дуганын барилгууд, хашааны туурь тэдгээрийн нуранги шавар шороо, чулуу зэрэг нь хадгалагдан үлдсэн. Туурийн эдгээр үлдэцүүд газартай бүрэн тэгшрэн эдгээгүй учир тод сайн харагдана. Том дуганы өмнө талд шал болгон дэвсэн байдалтай гоёмсог сайтар шигтгэсэн чулууг шалны үлдэц байна. Зарим барилгын туурь, суурь нь тоосгыг хэрхэн яаж хийж байсныг илтгэхээр сайн хадгалагдсан. Зам засаж байсан жижигхэн засмал чулуу барилгын тоосго зэрэг зүйл олдсон. Дугануудын эргэн тойрон байсан хашааны туурь зарим газрын шавар үлдсэн. Дэргэд нь очиход энэ бүхэн сайн мэдэгдэнэ. Зүүн өмнө зүгт байсан 1 барилгын туурийг нилээд ухаж, чулуу тоосго зэргийг нь гаргасан.
Сүм хийд байгуулагдсан он :
1763 он
Сүм хийд хаагдсан, нураагдсан он :
Огноо хаагдсан: 1938 он - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо хаагдсан: 1937 он - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо нураагдсан:: 1940 он - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо нураагдсан:: 1950 он - Ярилцлагын дугаар:001
тухайн газар шинэ сүм дугана баригдсан :
Yes
New monastery/temple register number :
БӨБТ 085
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : Манжийн эзэн хааны зарлигаар - Ярилцлагын дугаар: 001
Date of Reviving:
Year : 1990 оны 6 сар - Number of recorded interview:
хуучин хийдийн лам нар
300 гаруй лам
Тэмдэглэл :
1. Нутгийн уугуул иргэд болох Алтайн урианхайчуудын Сагсайн хүрээ хожим суурьшсан суугуулиуд болох казакууд нь Зостын хүрээ гэж нэрлэх болжээ.Сагсайн гол Монгол Алтайн нуруу Сийлхэнээс эх авсан Ховдын голд цутгана. Энэ голын хойд хөвөөнд төвлөрч байсан учраас Сагсайн хүрээ гэнэ. Энэ нь зөв нэршил юм. Хожим Сагсайн голын энэ хэсэгт Сагсай сумын Зост баг /бригад/ байгуулагдсан багийн төв нь Сагсай хүрээний туурь дээр төвлөрч байсан учраас Казакууд Зостын хүрээ гэх болжээ. Яваандаа казак иргэд олшрох/одоо сагсай сумын хүн амын 95 хувь нь казак бий/ тухай Зостын нэр харгалзах магадлалтай.
7.Түүхэн газрын нийт хэмжээ нь /лам нарын сууц, хашаа дугана хийдийг оролцуулсан/ 500х800м орчим. Бид дугануудын орчин тойронд байсан хашааны туурийг авч үзэв.Мөн гол цогчин дугана байсан бололтой, хамгийн том гэж туурийг нэршсэн.
11. 1940онд Баян-Өлгий аймаг байгуулагдан 1940-д оны сүүлч 1950-д оны эхэн Сагсайн хүрээний барилгыг нураан модыг нь Сагсай, Ховд голоор сал урсган Өлгий хотод нурааж барилга ашиглажээ. Аймгийн музей барихад ашигласан юм. Мөн зарим модыг Зостын хүүхдийн зуслан барихад ашигласан баина.
15.Т. Батсүх /БӨӨХ-078-д бий/ бид Сагсай хүрээний танилцуулга гар зураг /аман мэдээ үлдээсэн зэргийг авч хавсаргав.
Хүснэгтийн дугаар :
БӨСС 079
судалгааны баг :
Team А