Bayngolyn khuree
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Bayngolyn khuree , Gandandamchoilin,
Rinchen Number :
125
Rinchen Name :
Bayangolyn khuree, Akhai beisiin khoshuuny ded bagiin khuree, Gandandamchoilin
Type of Temple :
Monastic School
Aimag Temple located in :
Khövsgöl
Sum Temple located in :
Toosntsengel soum
Old Aimag Name :
Zasagt Khan
Old Sum Name :
Beisiin khuree /Selenge otog /
Precis History(In Mongolian only):
Хөвсгөл аймаг Тосонцэнгэл сум. / Баянголын хүрээ./ Хуучин Засагтхан аймгийн Ахай бэйсийн хошуу буюу одоогийн Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын төвийн орчимд Баянголын хүрээ төвхнөж байжээ.Нутгийн настай лам нарын мэдээллээр 1805 онд байгуулагдсан гэх боловч Ч.Банзрагч Б.Сайнхүү нарын эрхлэн хэвлүүлсэн Монголын хүрээ хийдийн түүх эмхтгэлд Баянголын хүрээг 1812 онд байгуулагдсан гэж бичжээ.Тус хүрээг анх байгуулагдах үед Ахай бэйсийн хошууны засаг ноён нь Жигмэд-Цэвдэн гэж хүн байжээ.Уг хүрээ нь 19-р зууны сүүлч 20-р зууны эхээр 300-аад ламтай Жүд, Дуйнхар, Мамба, Зурхайн дацантай сахиусын сүмтэй хүрээний горооны 4 талд 4 том сувараг өмнө талдаа 2 том мааанийн хүрд бүхий бэсрэгхэн хүрээ байжээ. Тус хүрээний шүтээн сахиус нь Ахай-бэйсийн хошууны гол шүтээн болох хар морьт сахиус хэмээх шүтээнтэй байсан байна.Хүрээний сүүлчийн хамбын нэр тодорхойгүй ба уг хүрээнээс Очирваанийн хувилгаан Бэлэгдэмбэрэл хутагт зэрэг хутагт Аграмба гавьж мяндагтнууд цөөнгүй төржээ.Туурийн баруун талд Баян-уул зүүн талд Аргалант өмнөд талд Тээлийн даваа зүүн талд Аргалантын овоо хэмээх тахилгат овоо бий.Баянголын хүрээ нь 1932 онд баруун дөрвөн аймагт гарсан лам нарын хөдөлгөөний үед хэсэг зуур хаагдаад 1933 оны хавраас дахин үйл ажиллагаа нь жигдэрч хурал номоо хурж байгаад 1937 оны 5 дугаар сараас бүр мөсөн хаагдаж хурал ном нь зогсчээ.Судар номыг нь шатааж, Сэлэнгэ мөрөнд үйж, заримыг нь Мөрөн лүү үхэр тэргээр ачиж явсан байна.Баянголын хүрээ нь хуучин засагт хан аймгийн зүүн захын бүс нутаг буюу Түшээт хан аймагтай залгаа нутгийн буддын шашны төв байжээ. 1990-ээд оны эхээр тус хүрээний туурин дээр Тосонцэнгэл сумын Гандандамчойлин хийдийг байгуулсан байна. Ахай бэйсийн хүрээний сахиус Хар морьт сахиус шүтээний тухай домгоос.”...Төвд дархан гүн ноён Ахай бэйсийн хошууны ноён байж байгаад хошууны сахиус бурхныг залж ирэхээр Зандан зуу руу явжээ.Энэ ноён ингэж явадаа бар тамгаа аваад явжээ.Гэтэл энэ ноён маань замдаа нэг айлд удаан хугацаагаар байрлаж , тэр айлийн охин Чоглойнамжилтай танилцжээ.Энэ ноён эднийд байхдаа хонь мал хариулж , зарагдаж байсан байна.Ингэж явахдаа нэг ууттай юмнаас салдаггүй байсан байна.Гэтэл нэг өдөр мартаад явж, энэ үеэр тэр охины аавын ах Лхарамба лам ирээд ,танайд байгаа энэ хүн жирийн хүн биш байх , над эвгүй зүүд зүүдлэгдлээ. Нөгөө мартаад явсан юмыг нь үзэхэд 5 өнгийн хадганд боодолтой оцойж суусан бар дүртэй тамга байжээ.Нөгөө хүнийг ирэхээр учрыг асуухад би Ахай Бэйсийн хошууны ноён хүн гэжээ.Энэ үнийг зарж болохгүй, Тусад нь гэр орон төхөөрч өг гэж лам зөвлөснөөр орон гэр төхөөрөөд эндээ байх уу гэхэд нь хошуу нутагтаа буцна гэжээ.Ингээд өмч тасалхад охин Чоглойнамжил нь нөхөртөө Бурхны урд байгаа хар морьт сахиус, Доголон хар буур, ногоон хурганы арьс энэ 3-ыг авъя гэжээ.Ингэж хар морьт сахиус залагдан урт замыг туулж, манай хошууны одоогийн Их-Уул сумын нутаг, Зүүн Асгат гэдэг газар ирж нөгөө хар буур нь тэнд хэвтээд босохгүй болохоор тэнд нь Зүүн асгатын хүрээ байгуулж, хар морьт сахиус тэнд залагдан тахигдаж улмаар хошуу нутгийг тахих шүтээн болжээ. 1937,1938 оны үед бурхан шүтээн, лам хувраг, хүрээ хийдийг устгах, хүнд цаг тулгарсан учир хар морьт сахиусыг нууж Өлзий гэдэг хүн авч хадгалаад нас барахаар нь Онин гэдэг айлд очсон.Гэтэл Онингийн ээж нас барахдаа хашааны аргалд нуусныг лам байсан өндөр Пүрэв гэдэг хүн олж авсан.Энэ үед сахиусны будаг шунх нь холцорсон , морины өрөөсөн хөл хугарсан, үүнийг засуулахаар Түнэлийн мужаан уран Лувсан гэдэг хүнд өгч засуулан, мужаан Гонгор, өндөр Пүрэв, Наваанжамъян, Туваанжав, монтёр Шагдар,боодог Пунцаг, Намбий, Пэрэнлэй, Долгор нарын зэрэг хүмүүс шүншиглэн, аравнай өргөж дахин сэргэжээ. Үүнээс хойш мужаан Гонгор гэдэг хүн хадгалж байгаад 1990 онд Мөрөнгийн гандан хийд байгуулагдан, хурал ном хурах үеэр уг Гандан хийдэд тахигдаж байгаад Тосонцэнгэлийн сахиусны дуган ашиглалтанд ороход уг сахиус Тосонцэнгэл суманд очиж одоо тэнд залагдаж байна..../ Холбогдох эх сурвалж: 1.Ч.Банзрагч Б.Сайнхүү. Монголын хүрээ хийдийн түүх. УБ,2004. 2.Ц.Шарав. Ахай бэйсийн хошууны хүрээ. Мөрөн,2002. 3.Тосонцэнгэл сумын Гандандамчойлин хийдийн ловон лам Мягмар гуйтай хийсэн ярилцлагаас. /2007.06.19./
Description of location :
Tosontsengel sum centre is enclosed by Bayan Mountain to the west, Argalant Mountain to the east, Must Mountain to the north and Teeliin Pass to the north. There is a worshiped owoo of Argalant Mountain located 3km. east. A Deity temple of Gandandashchoilin monastery is rebuilt on the eastern border of the previous temple site and Judiin temple base.
GPS readings :
North 49° 28’ East 100° 53’
Revived temple on site :
Yes
Status of site at time of survey :
At present, there are visible traces of Chogchen and Deity temple bases which stand on a dirt embannkment elevated 25 – 30 cm. There is a stone memorial dedicated to the purge victims standing on the Deity temple base.
Date of founding the monastery/temple :
1805
Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1937 - Ярилцлагын дугаар:
Огноо нураагдсан:: 1940 - Ярилцлагын дугаар:
Old monastery/temple revived:
Yes
Revived temple register number:
ХӨТЦ 016
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : Bayangolyn khureenii lovon lam Lu bagsh - Ярилцлагын дугаар:
Нэр, цол хэргэм : Myagmar - Ярилцлагын дугаар:
Нэр, цол хэргэм : Dashzegve - Ярилцлагын дугаар:
Нэр, цол хэргэм : Dorj - Ярилцлагын дугаар:
Date of Reviving:
Year : August 1990 - Ярилцлагын дугаар:
Monks in Old Temple :
40 monks
Notes :
A heap of stones measuring 3 m. in diameters and 1 m. tall from the ground marks the Stupa. The main deity Tachoijal (meaning The Last Booklore) is called Khar Morit (The black Cavalier) by the locals. Between 1937 and 1940, rituals and recitations by monks were forbidden and only the study of the religion was permitted. Subsequently, the demolition of the temples and use of the building materials by sum administration and individuals meant that the temple was no longer functional.
Form Number :
ХӨТЦ 061
Survey Team :
Team E
