Khuyagtyn khuree

Read in Mongolian

Name(s) of Temple :
Khuyagtyn khuree,Khuyagtyn khuree,

Rinchen Number :
62

Rinchen Name :
Khuyagtyn khuree

Type of Temple :
Monastic School

Aimag Temple located in :
Zavkhan

Sum Temple located in :
Ikh Uul soum

Old Aimag Name :
Zasagt Khan

Old Sum Name :
Barvaa beisiin khoshuu / Dalai beis /

Precis History(In Mongolian only):


Завхан аймаг Их-Уул сум. Хуягтын хүрээ Тус хүрээ нь одоогийн Их уул сумын Хуягт багийн төвд төвхнөж байжээ. 19-р зууны дунд үед Хуягт нутгийн зон олон нутагтаа хүрээ байгуулахаар санал нэгдэж нутаг олноороо хөдлөхөд Далантай Мээрэн, Дугардэмид гэдэг ах дүү хоёр зохион байгуулан Шумуултайн хүрээнээс ихэс лам нарыг залж авчран хүрээ байгуулах газраа товлохоор явж байтал идээ цагаагаа ачиж явсан бор азарга нь хэвтэж хөрвөөгөөд аяиж явсан идээ цагаа асгарахад энэ газрыг ихэд бэлэгшээн их шав тавьсан гэдэг. Хожим нь энд Хуягтын хүрээ байгуулах шав тавьж энэ газартаа цагаан суварга босгожээ. Хүрээ байгуулсан газрыг лам нар шинжээд “Үеийн үед амьтан тасрахгүй хүн амьтан бужигнаж байх газар юм. Хоёр талдаа мөнхийн рашаантай /Тахилт булаг, Хүрэн булаг / хорол эрднээр тагласан юм шиг газар гэж айлдсан гэдэг. Үнэхээр ч энэ газрыг дээрээс нь харвал хойд талын уул нь аав, эцэг хүү хоёр хүүгээ тэврээд сууж байгаа юм шиг сундалж цувсан гурван оройто уултай, дээрээс нь хардаг бол /тэнгэрээс / Хуягт, Мухар, Зүүн жалга, Улаанхад, Хэц, Хөшөөт зэрэг 6 ам уулзсан хорол хэлбэртэй харагдах ажээ. Тус хүрээ нь цогчин, Маналын дуган, Жалба жамц гэх зэргийн 7-8 дугантай, Хуй сан, Маналын сан гэсэн хоёр жастай бурхан номын зан үйлдийн нилээдийг хийдэг, жил бүр майдар эргэдэг, 75 баг бүхий цамтай, ном барладаг нутаг орондоо алдартай бэсрэгхэн хүрээ байжээ. Энэ хүрээ нь 150 орчим ламтай, олондоо Их багш гэж хүндлэгдсэн Нямсүрэн, цорж багш Жамба, даа лам Загд, дацан лам Данзан, зурхайч лам Хайдав, дүйнхор лам Галиндэв зэрэг нутаг олондоо байтугай хавь ойрдоо алдартай эрдэмтэн лам нар шавилан сууж байжээ. Энэ хүрээ нь 1730-аад оноос эхний суурь тавигдаж байсан бололтой. Хуягтын хүрээ нь Бирваа бэйсийн хошууны хоёр дахь том хүрээ байжээ. Хуягтын хүрээнд шавилан байсан банди лам нар нь одоогийн нутгийн байдлаар Хуягт бүхэлдээ , Доод харгана, Хужирт, Цагаан сайр, Хөвсгөлийн Шинэ-Идэр сумын Хавцгайт, Дөрөлж, Цохиот нутгийг хамарч байжээ.Хүрээний анхны цогчин дуган, гол шүтээн нь Дамдинчойжоо , Лхам бурхан байжээ. Ном барлаж байсан , майдар эргэдэг , 75 баг бүхий цамтай орон нутгийн том хүрээ байсан байна.1932 оны эсэргүү бослогын үеэр Бирваа бэйсийн хошууны гол хүрээ Шумуултайн хүрээг Цагааны отряд / тухайн үед эсэргүү дарахад оролцсон цэргийн ангийг удирдсан дарга нар Содномын , Цагааны, Өлзийбатын гэх зэргээр нэрлэж байжээ. / шатаасан тус хошууны хурлыг Хуягтын хүрээнд шилжүүлж бүх том лам нар цуглаж 1937 он хүртэл хурлаа үргэлжлүүлж байжээ. Ийм учраас Хуягтын хүрээний эд өлгийн зүйл , хөгжмийн зэмсэг, ном судар бурхан тахилын зүйл нилээд сүүл үе хзртэл хувь хүнд байсан байна. Агуй газар булсан зэргийг цуглуулж 1980-аад он хүртэл ийш тийш нь элдэв шалтгаар зөөж байсныг нутгийн олон одоо хүртэл дурсан ярьж байна. 1970 хэдэн онд Завхан аймгийн захиргааны ажилтан Дансав ЗИЛ 130 машинаар ачиж байсан Шинэ идэр сумын төв рүү тракторын тэвшээр дүүрэн ном ачиж суух зам зуур салхинд хийсэн Дөрөлж уруудан ном судрын хуудас тарсан байсныг харамсан дурсаж байна. 1960-аад оны эхээр мод үргээж явсан хүмүүс сургааган пүнз газар ухан бариад суугаа хүний дайтай алтан шармал 3 том бурхан булсныг олж авчирсныг МУИС-ийн судалгаа шинжилгээний багш оюутнууд хот руу ачиж явсан. Мөн нутгийн цуутай дархан Очиржав гуай цамыйн улаан шүрэн багийг хот руу явуулсан, эл өгүүлийг тэрлэгч би вээр дээр өгүүлсэн Очиржав гуайн дүү Жүгдэр гуайгаас үхэр бүрээ / 5-6 м / гурав, өөрт байсан луун амтай бишгүүр хоёрыг орон нутгийн музей байгуулахаар авч явж музейд өгснөө 1990 оны эхээр Тосонцэнгэл сумын шинээр байгуулагдсан хийдэд өвлүүлжээ. Хуягтын хүрээний дээд талд 9 суварга байсан бөгөөд голын суварга нь 5 м орчим өндөртэй, хоёр талын 4 , 4 суварга нь тус бүр 4 м өндөртэй байв. Хуягтын хүрээнд тогтмол суудаг 100 гаруй ламтай, жилийн томоохон хурлуудаар хурах номын ламын тоо 200 гардаг байжээ. Энэ хүрээний лам нарын дотроос 1937 оны хэлмэгдүүлэлтээр хамба гавж Данзанжорвон, Алаг лам, гавж Хайдав, гавж Дүйнхоржав / Галиндэв/ гавж Дэндэв, гавж Содов, гавж Гомбогарьд, гавж Сүрэн, гавж Очирбал нар баривчлагдан цаазлагджээ. Харин повоор хэмээх Дашдондогжорвон 10 жилийн ял авч хугацаа дуусгаад нутагтаа ирж таалал болжээ. Одоо Хуягтын хүрээний туурь маш тод үлдсэн төдийгүй, хүрээний 2-3 дуганы барилга нураагдалгүй эдүгээ хүрч айлын амбаар савны зориулалтаар ашиглагдаж байна. Эдгээр хоёр гурван байшингийн хийц загвар барьсан арга зэрэг нь 19-20-р зууны үеийн Монголын сүм хийдийн уран барилгын нийтлэг дүрийг санагдуулахуйц түвшинд байгаа нь мэдэгддэг. 1968 оныг хүртэл уг хүрээний орчимд Хуягт сумын төв төвлөрч байсан байна. Иймээс тухайн үеийн сумын төвийн байгууллагууд сүм дугануудыг ашиглаж байжээ. 1995 онд тус багийн иргэд сүсэгтэн олон хамтран хуучин 9 суварганы туурийн дээд талд 1,5 м:1,5 м суурьтай 2,5 м өндөр хоёр суваргыг босгосон байна. Холбогдох эх сурвалж: 1.Их уул сумын иргэн өндөр настан Цэдэнсодов гуатай хийсэн ярилцлагаас 2007.06.23 2. П.Жамъянсүрэн, Н.Дашдаржаа “Завхан аймгийн Их-Уул сум” 2008

Description of location :
A river Khuyagt runs through the midst of Khangai ridge, in an area where tall trees densely cover the area. To the east of the Khuyagtiin Monastery is a mountain range Khongoriin Nuruu and to the west is another mountain range named Ovootiin Uuls. In the gorge between these two mountain ranges is the stream of Khuyagtiin Gol. The western mountain with an owoo has been worshiped since ancient times. About 50 years ago, a brigade centre was established on the Khuyagtiin Monastery base.

GPS readings :
North 48° 51’  East 098°  57’

Estimated site dimensions (metres) :
Side1: 4000 Side2: 4000 Side3: Side4: Side5: Side6:

Revived temple on site :
No

Status of site at time of survey :
The brigade centre Khuyagt of Ikh Uul sum’s establishment had its main brigade administration building and some other buildings built in the centre of the monastery site, enclosed by a big fence. However, even after this change, the traces of the monastery site still remain. Some white stone basesremains from 9 stupas which were built near the rear of the monastery and the stupa base in the middle measures 5 x 5 m. and is flanked by 8 other stupa bases measuring 4 x 4 m. on its sides. The monastery base centre is clearly visible. In 1995, two new stupas measuring 1.5 x 1.5 m. wide and 2.5 m. tall were built near the top of the reclaimed site of the 9 stupas. A project initiated by the brigade’s local residents and these two new stupas also serve as landmarks in locating this site. Our team has made a handmade map of the building bases found near the stupas. Also on the site location are a few other undiminished building sites which are as follows: 1. To the southeast of the monastery site is a small building which looks similar to the Kharganatiin Monastery of Tosontsengel in terms of its shape, roof top design and the way it was constructed i.e. the internal floor made from thick timbers arranged in tenon joinery style. 2. To the southeast of the monastery site is a big, U-shaped building which has 2 wings and 2 doors. Since the 1970s, this building was occupied by the brigade’s milk factory. 3. To the south of the monastery site is a smaller building north of the U- shaped building. According to the locals this building was monastery’s inventory house. 4. About 30 steps southwest of the inventory house is another small building. It is clear that the building was of a church, based on its shape and style. 5. There are 4 small buildings among homesteads and storage places northwest of the monastery site. The construction materials are possibly recycled from a site that still has some of the remaining materials. The buildings are locked up by the locals who store wool, animal hair, rough animal leathers and wood inside. The younger generation does not know that the site was once occupied by a monastery so it is important to bring it under the state protection of historical and cultural sites.

Site used for other purpose :
8 wooden buildings remaining from the monastery era are used by the locals to store goods.

Site used for other purpose :
8 wooden buildings remaining from the monastery era are used by the locals to store goods.

Old monastery/temple revived:
No

Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):

Date of Reviving:

Monks in Old Temple :
not clear
not clear

Notes :
1. A river named Khuyagt flows along the west of the monastery site. Also known by the same name is a brigade Khuyagt of Ikh Uul sum. 7. It is hard to come up with exact dimensions of the historical site. However,. based on our knowledge that some part of the monastery site was occupied by the brigade centre, our team concludes that the monastery site is 4 km long in all directions. The total size of the site includes the monastery base, brigade centre and the inventory house used by the locals.

Form Number :
ЗАИУ 044

Survey Team :
Team А

Газрын зураг / Map

Site Plan

Site plan drawn by surveyors