Zaigalgiin khuree
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Zaigalgiin khuree,Zaigalgiin khuree,
Rinchen Number :
46
Rinchen Name :
Zaigalyn khiid
Type of Temple :
Monastic School
Aimag Temple located in :
Zavkhan
Sum Temple located in :
Bayan tes sum
Old Aimag Name :
Zasagt Khan
Old Sum Name :
Duuregch vangiin khoshuu
Precis History(In Mongolian only):
Завхан аймаг Баянтэс сум. Зайгалын хийд /Самданлхүндэвлин сүм, Шадавлин хийд/ Хуучин Засагт хан аймгийн Дүүрэгч вангийн хошуу одоогийн Баянтэс сумын Зайгал багийн нутаг Тэсийн голын цутгал баруун голын Хүрээний тав хэмээх нэртэй газар энэ хийд төвхнөж байжээ.1850-иад оны үед үүссэн хэмээх Зайгалын хүрээг 1920-иод оны үед Шарважалцав маарамба хэмээх хүн толгойлж байсан ба Чойжин цорж, Намхай гэлэн, Осор гэлэн, Лоолой хэмээх Шарва гэлэн, Хосын голын багш хэмээн хүндлэгдсэн Чүлтэм, Дүвчин багш хэмээн шүтэгдсэн Чогдов, Дагваренчин тойно нарын эрдэм чадалтай лам нар сууж байв.Тус хурлын лам нар хийдийн хойд талд байсан Ламын шовгор хэмээх жижиг уулын Зэндмэний овоог тахидаг байжээ.Зайгалын хурал нь 3 дуган, 2 сүмтэй, нийт 50 шахам лам нартай Майдар эргэх, Нүгнээ сахих, Ганжуур эргэх, Сор залах зэрэг шүашин номын зан үйлүүдийг хийдэг байжээ.1937 онд хүрээ хийд хаагдахын өмнө тус хийдийн ловон нь Зэвгийн Шарва унзад нь Цогтын Маналжав нарын хүмүүс байсан бөгөөд хэлмэгдүүлэлтийн үеэр Шарва ловон, Самбуу гэлэн, Лувсанцэрэн гэвш, Маналжав унзад, Бэгз зурхайч, Галиндив гэлэн нарын 6 хүн баривчлагдан дээд хэмбээ авчээ.Харин доод дунд лам нар хар болж мал маллах лам нарын артилд элсэх зэргээр ажиллаж байсан байна.Зайгалын хүрээний сүм дуганны үлдэгдэл 1970-аад оын гхүртэл байж зарим дуган нь бүр бүтнээрээ шахам байсан гэдэг.Харин 1970-аад оны эхээр эдгээр сүм дуганы үлдэгдэлийг зөөвөрлөн Баянтэс сумын төвд авчирж түлшний модонд хэрэглэжээ.Хүрээний туурь одоо нилээд тод мэдэгдэх ба тууриас зүүн хойш 5 км орчимд Монгол улс, ОХУ-ын Туваагийн хил бий.2006 оноос нутгийн сүсэгтэн олон Улаанбаатар хотын нутгийн зөвлөл хамтран Зайгалын хийдийн хурал номыг сэргээх ажил эхэлж одоогоор дуган барих материалаа хуучин хүрээний туурин дээр татаж байгаа ажээ.Дуган суварга босгох ажилд 12 сая төгрөг төсөвлөсөн бөгөөд Зайгал багийн өрх бүр тус бүр 40 мянган төгрөг үлдсэнийг нь Улаанбаатар хот дахь нутгийн зөвлөл гаргана хэмээн тооцож байна.Эдүгээ Үндэсний төв архивт хадгалагдаж буй Хязгаар нутгийн олон харуулуудын сүм дуганы тухай баританд Зайгал харуулын Самданлхүндэвлин сүм нь 100 орчим ламтай харьяат жасын эх цай 135, адуу 41, хонь 195, ямаа 67, үхэр 51 болно хэмээн бичсэн байна.Зайгалын хурал нь мөн 19-р зууны үед олноороо байгуулагдаж байсан Монгол улсын хойд хил хязгаарыг дагасан харуул нутгуудын 1 хурал нь ажээ. Холбогдох эх сурвалж: 1.Ч.Банзрагч Б.Сайнхүү “Монголын хүрээ хийдийн түүх” УБ 2004 2.Б.Сандуйжав Ж.Мөнхбаатар “Буян дүүрэн Баянтэс” УБ 2004
Description of location :
The site is located in Bayantes sum of Zavkhan province, on the bank of Baruun river in Tesiin river valley. Zaigaliin river valley is a beautiful forested area. Along the rear of the site lies Lamyn shovgor mountain with thinner tree cover. Buren Zendmeni ovoo on the mountain is worshiped by the locals. The latest ceremony was held by the Zaigal team locals, on the 12th of June this year (2007). GPS given for Bayantes sum centre
GPS readings :
North 49° 42’ East 96° 21’
Estimated site dimensions (metres) :
Side1: 1000 Side2: 1000 Side3: 10: Side4: :10 Side5: 11: Side6: :11
Revived temple on site :
No
Status of site at time of survey :
The site is clearly visible. Some of the temples were intact until 1970 and they were used as an artificial insemination centre for cattle. Later on wooden parts of the temples were taken apart for fire logs at the bread factory. At this time the wooden floors remained in two or three of the temples. The outlines of temples, residences for monks (on both sides of the site) and the fence are clearly visible. There were three main temples two of which measured 10M x10M and 11M x11M. One temple was located at the head of the others, so we assumed that this was the main temple. On the photo it does not look different, though. The ground is flat. 5km to the north-east of the site is the border with Tuva. Border signs are everywhere. It seems that the site is going to be restored as lumber has been unloaded on the site. Locals ie. Zaigal team people and representatives in UB, do not want a new temple built on the site. It is said that the drawings have been made with a budget of 12 million tugrugs. Every local family is to donate 40 thousand tugrugs. The representatives in UB will provide the remaining funds. There are many kinds of trees and bushes growing in an area in the valley to the north-east of the site, on the rear side of the Takhilt Tolgoi. Locals assume that the monks planted these trees and berry bushes. During socialist time the whole area was used for growing crops. The Bayan Tes agriculture unit was located here.
Date of founding the monastery/temple :
Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1937 - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо хаагдсан: 1937 - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо нураагдсан:: 1970 - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо нураагдсан:: 0960 - Ярилцлагын дугаар:001
Old monastery/temple revived:
No
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : - Ярилцлагын дугаар:
Date of Reviving:
Year : - Ярилцлагын дугаар:
Monks in Old Temple :
not clear
not clear
Notes :
1.1. Zaigal team centre of Byantes sum of Zavkhan province is 2Km away.
10,11. People who were interviewed all referred to Kh.Budragchaa’s book” KHojuu NUrsan Sum” (A temple that was torn later), for the dates: when was it established, closed and how many monks did it have etc. We attach the book.
Form Number :
ЗАБТ 024
Survey Team :
Team А
