Khoshuu khiid

Read in Mongolian

Name(s) of Temple :
Khoshuu khiid ,Choinkhorravjaalin,

Rinchen Number :
563

Rinchen Name :
Khadan khoshuuny khiid

Type of Temple :
Monastic City

Aimag Temple located in :
Dornod

Sum Temple located in :
Matad soum

Old Aimag Name :
Setsen Khan

Old Sum Name :
Uizen beisiin khoshuu

Precis History(In Mongolian only):

Дорнод аймгийн Матад сумын Хошуу хийд Хуучнаар Сэцэн хан аймгийн Үйзэн бэйсийн хошуу, одоогийн Дорнод аймгийн Матад сумын нутагт, тал хээрийн бүсэд, сумын төвөөс баруун урагш 17 км-т Хошуу хийд буюу Чойнхорравжаалин хийд оршиж байжээ. Урдаа Адаг, баруун талдаа Тээг, хойноо Цагаан шороот, зүүн хойд талдаа Авгай овоо, Овоон гол гэсэн газруутай. 1919 онд Богд Хаант Монгол улсын Дотоод Хэргийг Бүгд Захиран Шийтгэх Яамны захирамжаар Монгол улсын шаштир зохиох газарт цугласан “Өргөх Цес”-т Үйзэн бэйсийн хошууны Хошуу хийдийн тухай ийнхүү тэмдэглэгджээ: “Үйзэн Бэйс Гомбосүрэнгийн хошуунд Чин Улсын Тэнгэрийн Тэтгэсэний /1736-1795/ онд хоёр дахь үеийн засаг гүн Цэнгэнжаваас авралын орон, эрдэм төгөлдөр лам нэгийг өршөөн хайрлахыг гуйж Очирдара Богд гэгээнтэнд айлтгасанд Эрдэнэ цорж Наваанданзанбалжир хэмээх ламыг өгч тахиулжээ. Тэр тухайд гучинзургадугаар 1772 онд Матад хан уулын өмнө этгээдэд дөчин илүү өрөөгийн сүм байгуулж Энх-Амгалангийн үед Зарлигаар шагнагдсан Ганжуур, Данжуур ном болон бурхан шүтээн үлэмжийг бүтээн залаад ном уншуулжээ. Очирдара Богд Гэгээнтэнд айлтгаад “Чойнхорравжалин”нэр шагнуулжээ. Тэр цагт тус хошууны дотор Сандуй, Дэмчиг, Гүнрэг, Манла зэрэг үндсэн зургаан анги дацан урлыг байгуулжээ. “Чойнхорравжалин” сүмд лам нар олныг хуруулан суулгаж да лам нэг, дэмч лам нэг, гэвхүй хошоодыг сонгон томилж захируулаад олон зүйлийн номын сургууль дагуулж өдөр бүр Чогчин хуруулан зүйл зүйлийн номыг цаг цагт уншуулжээ. Сайшаалтай Ерөөлтийн хорьдугаар он(1815) гүнгийн зэрэг засаг тэргүүн зэргийн тайж Гүнсэнбамбарын үед “Юмчинбардой” сүм, Ерөөл, Магтаал, Хангал эдгээрийг жил бүр зургаан өдөр мөн сүмийн газар хуруулжээ. Төр Гэрэлтийн аравдугаар (1830)онд засаг Магсаржавын үед Ерөөл, Магтаал, Хангал, Бүрэнт Засагчийн тавдугаар (1866) онд засаг тайж Дэлхийцэцэгийн үед Майдар, чого зэрэг олон хурлуудыг эхлүүлэн хуруулжээ. Сайн цагийн мянган бурханы ерөөл, чого хурж, уг бурхадын шуумалыг таван цун хэмжээтэй бүтээн залжээ. Бадаргуулт төрийн арваннэгээс(1885) хоринхоёрдугаар (1896) оны хооронд Засаг тайж Доржюлжиндогийн үед Нүннээ мөнхөлж, Майдарын чого, Манлын дончид, Дарь эхийн Мандалшиваа номуудыг нэмж уншуулан хийдийн хойт этгээдэд шороо чулуугаар долоон алд хэмжээний суварга бүтээлгэж тахиулжээ. Олноо өргөгдсөний гуравдугаар зургадугаар онуудын хооронд (1913-1916) Үйзэн бэйс Гомбосүрэнгийн үед Минтүгийн чого зэргийг жил бүр хоёр өдөр хурахын дээр Гүнрэг хурлыг мөн сүмд хурах болсон амуй” /Монголын хүрээ хийдийн түүх, Ч.Банзрагч, Б.Сайнхүү, Улаанбаатар 2004/ 1934-38 оны Хүрээ хийдийн судалгаанд Чойнхорравжаалин буюу Хошуу хийдийг 1772 онд Гүн цагаан Гүнтэв гэгчийн удирдлагаар байгуулагдсан бөгөөд 293 ламтай, сүм, дуган 9, Цогчэн, Чойр, Манба дацантай, таван жастай үүндээ адуу 11, үхэр 3, тэмээ 1, хонь 5, хашаа 37, байшин 100, эсгий гэр 29-тэй, 1937 оны 12-р сард лам нарын өөрсдийн сайн дураар хурлаа хаяж хийд хаагдсан хэмээн тэмдэглэжээ. Аман эх сурвалжид: Хошуу хийд гэдэг нь Чойнхорравжаалин хийд гэдгийг тодруулаад Алтан-Очиртын хийдээсээ зүүн хойш 80-аад км-ийн зайтай оршдог том хийд байсан тухай, сүүлийн үедээ байнга 40,50-иад лам суудаг байсан дурдагдсан байна. Холбогдох эх сурвалж -Монголын хүрээ хийдийн түүх, Ч.Банзрагч, Б.Сайнхүү, Улаанбаатар 2004 -Сэтгэлийн тахилгат уул буюу Хатгины ойллогын арван гурван овоонд өргөсөн арван гурван чулуу, Г. Аким, Улаанбаатар 2003 -Ядамын Жүрмэдийн ярилцлага (Дорнод аймгийн Чойбалсан хот, Хэрлэн сумын өндөр настан. 1921 онд төрсөн) -Төмөржилийн ярилцлага (Дорнод аймгийн Матад сумын өндөр настан)

Description of location :
It occupies steppe rangeland, located 17 km. southwest of the sum centre. To the south of the site is Adag, in the west is Teeg, to the north is Tsagaan Shoroot, to the northeast is a worshiped owoo named Avgain Owoo and a river, Ovoon Gol. At the back of the site in 1 km. is a valley named Tsagaan Shoroot.

GPS readings :
North 46° 52’  East 115°  25’

Revived temple on site :
No

Status of site at time of survey :
There are about 30 temple bases which are clearly noticeable, enclosed by a stone fence. Also remaining on the site are stones in their natural shapes, blue bricks and a roof made from ceramic.

Date of founding the monastery/temple :
1736

Date of closing and destroying the monastery :

Old monastery/temple revived:
No

Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):

Date of Reviving:

Monks in Old Temple :
not clear
not clear

Form Number :
ДОМТ 052

Survey Team :
Team F

Төмөржил

Oral History :

Ядамын Жүрмэд

Oral History :

Газрын зураг / Map

Site Plan

Site plan drawn by surveyors