Terguun bayan soum

Read in Mongolian

Name(s) of Temple :
Terguun bayan soum,Sodnom zavuulin,Altan-Ochirtyn khiid,

Rinchen Number :
565

Rinchen Name :
Altan-Ochirtyn khiid

Type of Temple :
Monastic City

Aimag Temple located in :
Dornod

Sum Temple located in :
Matad soum

Old Aimag Name :
Setsen Khan

Old Sum Name :
Uizen beisiin khoshuu

Precis History(In Mongolian only):

Дорнод аймгийн Матад сумын Алтан-Очиртын хийд Хуучнаар Сэцэн хан аймгийн Үйзэн бэйсийн хошуу, одоогийн Дорнод аймгийн Матад сумын нутагт, тал хээрийн бүсэд, Хөтөл хэмээх газарт, сумын төвөөс зүүн урд зүгт 20 км-т Алтан-Очиртын хийд буюу Содномзавуулин хийд оршиж байжээ. Хийдийн туурийн баруун хойно Бадрах уул, хойно нь Баруун зүүн Модон хэмээх овоо, зүүнтээ Чулуун хороот гэдэг хадтай ам, баруун талд нь Баяндэлгэр овоотой. 1934-38 оны Хүрээ хийдийн судалгаанд Тэргүүн буянт хэмээх Цоржийн хийд нь Түгээмэл билэгтийн 8-р он буюу 1846 онд лам Лувсан, Жамбал, Арилдий нарын санаачлагаар байгуулагдсан. Сүм, дуган дөрөв, гавж 29,маарамба 29, нийт 335 ламтай, жас дөрөв, үүнээс есөн адуу, хоёр үхэр, хоёр хонь, хоёр ямаа, 67 байшин, 28 эсгий гэртэй хийд байсан бөгөөд 1937 оны 11-р сарын 12-нд Засгийн газрын тушаалаар дотогшлон нүүж чадахгүй учир лам нарыг тараасан хэмээн тэмдэглэгджээ. Аман эх сурвалжид: Алтан-Очирын хийдийн гол сахиус нь Лхам, Цанидын дуганы сахиус нь Гомбо байсан. Зүүн, баруун хоёр хүрээтэй Цогчэн дуган, Цанидын дуган, Манбын дуган гэсэн гурван дугантай. Мөн сахиус залдаг Өвгөн дуган, Алтан-Очиртын шарилыг залж байсан нэг жижиг сүмтэй байжээ. Хийд суудаг, суудаггүй нийлээд 600 шавьтай. Өвгөн лам нар, ном заалгаж байгаа жаахан баньд нар нийлээд 100 арай хүрэхгүй хүн байнга сууж байжээ. Хурал ном, уншлагын хувьд хүрээ дэгтэй байсан. Байнгын хуралтай. Өглөөд Цогчэн,айлтгалууд оройд Дайнзан хурдаг. Цагийн хурал гэж зунд маани үрэл хурна. Цагаан сар болоход хуучны хурал хурна. Хуучны хурлын дараа Жаваан Чодва гэж төмөр утсаар хөдөлдөг хүүхэлдэй хийгээд лам нар дүр тоглуулна. Жаваан Чодвыг Дүйрэг, Дамбий, Чүлтэмрэнцэн, Вангаабазар, Тавний, Дамдин, Гончиг гэсэн урчууд хийдэг байсан.Хийдэд гавжийн дом тавьдаг байсан. Манбын дугандаа хайлан хурдаг байсан. Мялын цамтай, сор залдаг байжээ. Хийдийн мяндагтангуудын хувьд цогчэн Да лам нь Жанцан, да ламын дараагийн лам нь Дэмч, их унзад нь Осорсамбуу, бага унзад нь Өндөр Чүлтэмийн Ёндон, гэсгүй нь Тарзад, Чойрын шунлайв Түмэнгийн Гунгаа гэсэн хүмүүс байжээ. Цогчэн жас,Цанидын жас, Манбын жас, Нүгнээн жас гэсэн жасуудтай байсан. Хийдийн дуган, сүмүүд нь шавар чулуу, тоосгоор баригдсан байжээ. Холбогдох эх сурвалж: -Монголын хүрээ хийдийн түүх, Ч.Банзрагч, Б.Сайнхүү, Улаанбаатар 2004 -Сэтгэлийн тахилгат уул буюу Хатгины ойллогын арван гурван овоонд өргөсөн арван гурван чулуу, Г. Аким, Улаанбаатар 2003 -Дорнод аймгийн хураангуй түүх, А.Дамдинсүрэн, Чойбалсан 2001 -Да багшийн дурсамж яриа, Д.Дашдорж, Улаанбаатар 1988 -Ядамын Жүрмэдийн ярилцлага (1921 онд төрсөн Дорнод аймгийн Чойбалсан хот, Хэрлэн сумын өндөр настан)

Description of location :
The site occupies steppe range in an area called Khutul. To the west of the site is Bayandelger Owoo, in the north is an owoo, Baruun Zuun Modot, in the northwest is a worshiped mountain, Badrakh also known as Erdene-Badrakh and in the east is a cliff Chuluun Khoroot. The site is 20 km. southeast of the sum centre and also nearby the site is an area called Mogoi Tolgoin Ue.

GPS readings :
North 47° 08’  East 115°  37’

Revived temple on site :
No

Status of site at time of survey :
The traces of the site construction are clearly visible and it has an abundant stones, blue bricks. The site base is in good-shape.

Date of founding the monastery/temple :
1850

Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1936-1937 - Ярилцлагын дугаар:
Огноо нураагдсан:: 1940 - Ярилцлагын дугаар:

Old monastery/temple revived:
No

Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):

Date of Reviving:

Monks in Old Temple :
600 monks
500 monks
600 monks
500 monks

Form Number :
ДОМТ 050

Survey Team :
Team F

Ядамын Жүрмэд

Oral History :

Газрын зураг / Map

Site Plan

Site plan drawn by surveyors