Аvzagyn khuree

Read in Mongolian

Name(s) of Temple :
Аvzagyn khuree,

Rinchen Number :
268

Rinchen Name :
Avzagiin khuree, Baruun so gungiin khuree, Sonduu gungiin khuree,

Type of Temple :
Monastic School

Aimag Temple located in :
Bulgan

Sum Temple located in :
Khishig-Undur

Old Aimag Name :
Tusheet Khan

Old Sum Name :
Baruun So gunii khoshuu (Avzaga uulyn khoshuu)

Precis History(In Mongolian only):


Булган аймаг Хишиг-өндөр сум. Авзагын хүрээ / Баруун соо гүний хүрээ/ Хуучин Түшээт хан аймгийн Баруун соо гүний хошуу буюу одоогийн Хишиг өндөр сумын төвийн баруун талд сумын төвөөс 1 км орчим зайд Дархан хан уулын зүүн урд Үен уулын өвөр биед Авзагын хүрээ төвхнөж байжээ.Уг хүрээний үүсэл хөгжил бэхжилтийн тухай улсын Үндэсний төв архивт “...Манай хошуунд анх удаа засаг талбисан Түшээт хан Чахундоржийн үеэл дүү тайж Баран засаг болоогүй цагт хятад Мин улсын 13 дахь хаан Сүн-Чүнгийн 39 дүгээр /1611/ онд байгуулсан. “Гандандаржаалин” сүмд Чогчин жасаа , жич олон зүйлийн номыг унших хурал буй нь уул хошууны нутаг Дархан хаан уулын газар сууна. Бас хорингуравдугаар /1758/ онд Жүд дацанг, хоринтавдугаар /1760/ онд Дэчинлин, Төр гэрэлтийн тэргүүн / 1821/ онд Санваглин, Шаддублин, Санданлин дацангууд байгуулж Ерөөл зэрэг олон ном уншуулав. Төр гэрэлтийн зургаадугаар /1826/ онд Манба, арванхоёрдугаар /1832/ онд Цаннид сургууль дацангууд байгуулж Дархан хан уулын газар суулгажээ. Хорьдугаар /1840/ онд Жүд дацан байгуулж , Дайчин хушууч багийн газар суулгажээ. Гүн Цэрэндоржийн үед Түгээмэл Элбэгтийн хоёрдугаар /1852/ онд Дүйнхор сургуулийн дацан байгуулж Дархан хаан уулын газар суулгажээ. Мөн энэ онд Цаннид сургууль дацанг байгуулж Дайчин хушууч багийн газар суулгажээ. Бишрэлт гүн Сундуйн хэргэм хараахан залгамжлаагүй үед Хэвт ёсны тэргүүн /1909/ онд Гүнрэг хурлын дацанг байгуулж Дархан хаан уулын газар суулгажээ...” хэмээн 1919 оны 3-р сарын үед холбогдох түүхэн эх сурвалж баримт эдүгээ хадгалагдаж байжээ.20-р зууны эхэн үеэр тус хүрээ нь Чойр дацан, Жүдийн дацан, Манбын дацан, Гүнрэг дацан, Дүйнхор дацан гэсэн 5 дацантай 6 дуган бүгд 11 дуган дацантай 1000 шахам лам хурдаг хүрээ байжээ.Тус хүрээний хурал номын дэг дан ойр хавийн хүрээ хийдтэй тохирдоггүй байсан гэдэг.Авзагын хүрээ нь Дэлчин, Сандан, Шадавлин, Санлин гэсэн 4 аймагтай байв.Хамба лам Ширээт лам гэж хоёр том мяндагтан хүрээ хийдийг тэргүүлж байжээ.Малынх нь тоо толгой 4 түм хүрсэн Майдарын жас гэж томоохон жастай байв.Жилийн томоохон хурлуудад өвлийн адаг сарын 25-наас хаврын тэргүүн сарын 25-ныг хүртэл Цогчин дуганд 30 хоногийн Хайлан хурна.Дараа нь аймгуудын хурал гэж 4 аймаг тус бүрдээ томоохон хурлуудыг хийнэ.Жүдийн дацанд бол сар сараар хурна.Энд дандаа гавьж маарамбууд хурдаг байв.Гүнрэг дацан нь тасралтгүй жилийн хуралтай байжээ.Авзагын хүрээний ойролцоо 1 өртөөгөөс өртөө хагасын дотор зайд /30-50 км-т/ Долоон худгын хурал, Хашаатын хурал, Толийн хурал, Уртын хурал, Цамбын хурал зэрэг түр цагийн хурлууд байдаг байжээ.Хүрээнд мөн гавьж аграмба маарамбын дамжааг тус тус барьж байв.1938 оны эхээр Авзагын хүрээ хаагдсан ба хүрээний лам нараас дээгүүр мяндаг цолтой 200 орчим ламыг баривчлан авч явжээ.Ийнхүү Авзагын хүрээний хурал ном хаагдсаны дараа бурхан тахил ном судар сүм хийдийг лацдан 3 жил орчим тэр хэвэнд нь байлгаж байгаад 1941 оны хавар Булган аймгийн төвөөс тусгай хүмүүс ирж бурхан тахил ном судрыг гарган шатаан устгаж хоосорсон сүм дуганыг сумын захиргааны мэдэлд шилжүүлэн өгчээ.Улмаар сумын хоршооны агуулах дэлгүүр сургуулийн анги танхим гал зуух тухай үеийн лам нарын артель зэрэгт хуваарилан өгч нураан ашиглажээ. Холбогдох эх сурвалж: 1.Хишиг өндөр сумын өндөр настан Авзагын хүрээнд шавилж байсан 93 настай Цэрэндагва гуайтай хийсэн ярицлагаас 2007.08.10 2.Ч.Банзрагч Б.Сайнхүү “Монголын хүрээ хийдийн түүх” УБ 2004

Description of location :
The site is located 1 km from soum center. In the south of the site is Rashaany khurem, the north west is Darkhan khan mountain, the north is Uyen mountain, the north east is Buren khan mountain and the east is Khishig-Undur soum center.

GPS readings :
North 48° 18’  East 103°  24’

Revived temple on site :
No

Status of site at time of survey :
The ruins of 18 temples, 4 stupas and prayer wheels are clearly visible. In the south of the site is a rock stone which bears Tibetan scripts. Its height is 140 cm.

Date of founding the monastery/temple :
1820

Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1937-1938 - Ярилцлагын дугаар:
Огноо нураагдсан:: 1938 - Ярилцлагын дугаар:

Old monastery/temple revived:
No

Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):

Date of Reviving:

Monks in Old Temple :
300 monks
300 monks

Form Number :
БУХӨ 056

Survey Team :
Team E

Цэрэндагва


Oral History :

Батмөнх


Oral History :

Газрын зураг / Map